مهرابه

    مهرابه یا محراب که در معماری مساجد جایگاه تعریف شده ای دارد، مانند هر عنصر معماری دیگر، سرگذشتی طولانی را پشت سرگذاشته و در مورد سرچشمه پیدایش آن نظریات مختلفی مطرح است به طوری که برخی آن را به دوران پیش از اسلام نسبت می دهند وبرخی دیگر آن را فقط مختص معماری اسلامی می دانند. 
    فرم مهراب در مساجد، عبارت است از فرورفتگی طاقچه مانندی در دیوار که سمت قبله یا مکه را نشان می دهد. در حقیقت محراب در حکم یک جهت نما عمل می کند. 

   اما سابقه این فرم معماری، یعنی فرورفتگی طاقچه مانندی که جهت نیایش را مشخص کند در آیین ها و ادیان ایرانی پیش از اسلام نیز وجود داشته است. برخی با اشاره به نحوه نگارش کلمه مهرابه آن را مرکب از دو جزء مهر+ پسوند آبه که نشانگر مکان است(آبه به معنی جای گود است.) و در کلماتی مانند سردابه و گرمابه نیز به کار رفته می دانند و بنابراین معتقدند، مهرابه نشانه ای است که از آیین های مهرپرستی به یادگار مانده و بعدها چون به کار مسلمانان برای نشان دادن قبله می آمده آن را در معماری مسجد نیز به کار برده اند. اما برخی دیگر با این نظریه مخالف هستند و محراب را کلمه ای عربی و از ریشه حرب دانسته و به معنی جایگاه جنگ و نبرد مومن با شیطان یا نبرد با نفس اماره قلمداد کرده اند. 
    اما آن چه مسلم است، در بسیاری از آیین های دیگر نیز این فرم معماری با تغییرات یا اختلافاتی به کار می رفته یا هنوز می رود

مهرابه در آیین میترا 

   در آیین مهر، مهرابه ها محل برگزاری آیین های مربوط به مهر یا میترا بوده اند. میترا (یا میثره) یکی از کهن ترین ایزدان و اسطوره های ایرانی و هندی است. تصور بر آن بوده که مهر در یک غار گاو را که به اعتقاد مهرپرستان منشأ بوجود آمدن آفرینش است کشته و از گوشت و خون آن گاو گیاهان وموجودات بوجود آمده‌اند پس به همین دلیل اعمال و مناسک خود را که از مهم‌ترین آن‌ها قربانی کردن گاو بود در غار انجام می‌دادند.

    همچنین او نماد خورشید و گرما و ایزد مهر و دوستی ست. آیین مهر علاوه بر گسترش در ایران، در غرب و به ویِژه در سرزمین های امپراتوری روم باستان پیش از مسیحیت و در اوایل ظهور مسیح، رواج فراوان داشته و به همین دلیل مهرابه ها، مجسمه ها و نقش برجسته های فراوانی از میترا در اروپا وجود دارند.

فهرست مطالب:

مهرابه

مهرابه در آیین میترا 

مهراب های مسیحی

انواع مهرابه

معماری مهرابه‌ها

مهرابه‌های بازمانده

محراب در قرآن و تفاسير

تاريخچة محراب

سير تاريخي محراب

محراب در عهد خلفاي راشدين

محراب در عهد امویان

محراب در عهد عباسیان

تحول محراب در عصر فاطميان

محراب در عهد سلاجقه

محراب درعصر تيموريان

معماري محراب

محراب مسجد سلطان حسن - قاهره - قرن هشتم هجری

محراب مسجد جامع برسیان- اصفهان روستای برسیان - دوره سلجوقی

محراب مسجد قرطبه - اسپانیا  - قرن چهارم هجری