حلیل تطبیقی ساختار معناییِ بیست غزل از حافظ و شهریار

چکیده

   یکی از موضوعات بحث­انگیز پیرامون غزل حافظ چگونگی ساختار غزل اوست. موافقانِ وجود انسجام در ساختار غزل­های حافظ، بر این باورند که ابیات غزل شاید در نگاه نخستین گسسته و پاشان احساس شود ولی از ساختاری منسجم و هسته­ی مرکزی برخوردار است که سایر ابیات یک غزل، با آن پیوند معنایی دارند و فرض استقلال ابیات، به معنای غزل حافظ آسیب می­رساند. مخالفان این نظریه معتقدند که ابیات در یک غزل، مستقل از هم است و این ویژگیِ غزل­های حافظ را برگرفته از شیوه­ی قرآن کریم می­دانند و به همین جهت در شرح غزل­های حافظ، بدون توجه به پیوند ابیات و وجود هسته­ی مرکزی، ابیات غزل را به طور مستقل شرح می­دهند. استاد شهریار، با توجه به اینکه بیش از هر شاعری به حافظ علاقه­مند بود و خود را تربیت یافته­ی مکتب حافظ می­دانست علاوه بر استفاده از مضامین شعری حافظ، در بیش از شصت غزل، به استقبال غزل­های حافظ رفته است و در این غزل­ها، به ساختار معنایی غزل حافظ نیز توجّه داشته است و در برخی موارد، با وجود پیوند معنایی میان ابیات، غزل او نیز گسسته نماست. نویسنده با بررسی برخی از غزل­­های حافظ و شهریار، ساختار منسجم معنایی غزل این دو شاعر را آشکار کرده و عوامل این انسجام و ارتباط معنایی ابیات غزل با یکدیگر را بیان کرده است.

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                         صفحه

فصل اوّل.. ز‌

کلّیّات و روش تحقیق.. ز‌

1-1 مقدّمه. 1

1-2- بیان مسأله. 3

1-3- سؤالات و فرضیه­ها. 6

1-3-1- سؤالات تحقیق. 6

1-3-2- فرضیه­ها 6

1-4- هدف و ضرورت تحقیق.. 8

1-4-1- ضرورت تحقیق. 8

1-4-2- اهداف تحقیق. 8

1-5- پیشینه­ی تحقیق.. 8

1-5- روش اجرای تحقیق.. 12

فصل دوّم. 13

مبانی نظری تحقیق.. 13

2-1-1- ساختار متن.. 14

2-1-2- ساختار نظم. 15

2-1-3- ساختار روایت.. 15

2-2- ساختار معنایی در غزل حافظ و شهریار. 15

2-3- نگاهی بر تأثیر پذیری شهریار از حافظ... 17

2-3-1- اقتباس... 18

2-3-2- تضمین.. 20

2-3-3- توجه به مضمون­های غزل حافظ.. 25

2-3-4-پیوند معنایی در ساختار غزل. 28

فصل سوّم. 29

بحث و بررسی.. 29

3-1-1- غزلی از حافظ)الا یا ایها الساقی ادر کاساً و ناولها)... 30

3-1-2- غزلی همسان از شهریار)جبین بگشا که می­بندیم از این غمخانه محملها). 32

3-2-1- غزلی از حافظ)اگر آن ترک شیرازی به دست آرد دل ما را)... 35

3-2-2- غزلی همسان از شهریار(اگر آن دختر ترسا بیاراید کلیسا را) 37

3-3-1- غزلی از حافظ)صبا به لطف بگو آن غزال رعنا را)... 40

3-3-2- غزلی همسان از شهریار(به چشم این همه مژگان به هم مزن یارا) 41

3-4-1- غزلی از حافظ)دل می­رود ز دستم صاحبدلان خدا را)... 45

3-4-2- غزلی همسان از شهریار)ما مستمند و مسکین دلبر دنی و دارا). 47

3-5-1- غزلی از حافظ)ای شاهد قدسی که کشد بند نقابت)    51

3-5-2- غزلی همسان از شهریار)ای چشم خمارین که کشد سرمه­ی خوابت). 52

3-6-1- غزلی از حافظ)به کوی میکده هر سالکی که ره دانست)... 56

3-6-2- غزلی همسان از شهریار)به کان لعل تو هر مشتری که راه دانست). 58

3-7-1- غزلی از حافظ(شاهد آن نیست که موی و میانی دارد)... 61

3-7-2- غزلی همسان از شهریار)چشم و ابروی تو تا تیر و کمانی دارد). 63

3-8-1- غزلی از حافظ)دلم جز مهر مهرویان طریقی بر نمی­گیرد)... 67

3-8-2- غزلی همسان از شهریار)نپنداری که دل هر دم فغان از سر نمی­گیرد) 69

3-9-1- غزلی از حافظ)در ازل پرتو حسنت ز تجلّی دم زد)... 73

3-9-2- غزلی همسان از شهریار)کلک نقّاش ازل کز ابدیّت دم زد). 76

3-10-1- غزلی از حافظ(اگر روم ز پی­اش فتنه­ها برانگیزد). 81

3-10-2- غزلی همسان از شهریار)چو آفتاب به شمشیر شعله برخیزد). 83

3-11-1- غزلی از حافظ(نقد صوفی نه همه صافی بی­غش باشد).. 85

3-11-2- غزلی همسان از شهریار) شمع مسکین نه سوزنده و سرکش باشد(. 87

3-12-1- غزلی از حافظ)گر می­فروش حاجت رندان روا کند)... 90

3-12-2-  غزلی همسان از شهریار(میخانه گر به رخ در میخواره وا کند) 92

3-13-1- غزلی از حافظ)آنان که خاک را به نظر کیمیا کنند). 95

3-13-2- غزلی همسان از شهریار)آنان که سرمه از رد پای شما کنند). 97

3-14-1- غزلی از حافظ)دوش در حلقه­ی ما قصه­ی گیسوی تو بود)... 100

3-14-2- غزلی همسان از شهریار)رو به هر قبله که کردم صنما سوی تو بود). 102

3-15-1- غزلی از حافظ)یوسف گمگشته باز آید به کنعان غم مخور)... 105

3-15-2- غزلی همسان از شهریار)اسم اعظم باز گردد با سلیمان غم مخور). 107

3-16-1- غزلی از حافظ)فاش می­گویم از گفته­ی خود دلشادم)... 111

3-16-2- غزلی همسان از شهریار(زادن من سفر و عشق تو باشد زادم). 113

3-17-1- غزلی از حافظ(حجاب چهره­ی جان می­شود غبار تنم). 116

3-17-2- غزلی همسان از شهریار)همای طایر جان بسته در طناب تنم). 118

3-18-1- غزلی از حافظ(بالا بلند عشوه­گر نقش­باز من). 121

3-18-2- غزلی همسان از شهریار)گر گوشمال عشق نبودی به ساز من). 123

3-19-1- غزلی از حافظ)تاب بنفشه می­دهد طرّه­ی مشک سای تو)... 126

3-19-2- غزلی همسان از شهریار(ای شب و روز و مهر و مه پرده­ی سینمای تو) 128

3-20-1- غزلی از حافظ(ساقی بیا که قدح لاله شد پر ز می). 131

3-20-2- غزلی همسان از شهریار)آمد بهار و لاله شد از ژاله پر ز می). 133

فصل چهارم. 137

نتیجه­گیری.. 137

4- نتیجه­گیری.. 138

منابع و مآخذ.. 140