مشخصات و ویژگیهای فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی سكونتگاههای خودرو

ویژگیهای این سكونتگاهها

- الگوهای مشتركی بر روابط اجتماعی – اقتصادی خود دارند؛

- تجانس گروهی و همبستگی نسبتاً بالایی خاصه در مواجهه با مسائل مشترك و عوامل خارجی نشان می دهند؛

- نهادهای خاص خود را دارند و یكدیگر را به خوبی كنترل می كنند؛

- در مورد مسائل جمعی و اتفاقاتی كه به سرنوشت اجتماع آلونك نشین مربوط می شود سخت سازمان یافته و متحد عمل می كنند.

- آنها اما قدرگرا و دارای انگیزه های محدود هستن؛ بدلیل تنزل شغلی، عدم احساس امنیت، احساس حقارت و زندگی غیر قانونی درصد بالایی از آنها دچار اضطراب شدید و عوارض آن هستند.

- آنها همچون كل شهر (شهر مادر) طبقاتی بوده و سلسه مراتبی از قدرت، منزلت، درآمد و رفاه در میان آنها وجود دارد.

- به دلیل ارزش گذاریها، انگ و بر چسب زنی از یك سو و ارتباط قومی موجود در آنها از سوی دیگر، آگاهی آلونك نشینها بر موقعیت اجتماعی شان بالا رفته و تجانس وفاق اجتماعی گروه گرایی درون گرایانة مشهودی را به ارمغان آورده است؛

- اكثر مهاجران (ساكن این مجموعه ها) در بخش غیر رسمی اقتصاد شاغل بوده و از ثبات شغلی بی بهره اند، و غالباً دارای مشاغال پارازیت خدماتی اند، فاقد مهارت بوده و درآمدی پایین دارند.

- غالباً از امكانات و خدمات عمومی شهری بی بهره اند و از زیر ساخت های شهری (آب، برق…) به صورت غیر مجاز (با انشعابات غیر قانونی) استفاده می كنند.

به دلیل مشكلات اقتصادی و فقر مزمن… استعداد رشد آسیب های اجتماعی در این (مجموعه ها) بیش از سایر جاها می باشد؛ استعداد آسیب زایی البته در رابطه با گروههایی كه تجربه دوره گردی و یكجا نشینی دارند، از سایرین بیشتر است.

- این مجموعه ها اگر چه مستعد آسیب زایی هستند اما انبوه تهیدستان شرافتمند شهری را هم در خود جای داده اند، لذا به هیچ وجه آلونك نشینی را نباید مترادف جرم، جنایت و آسیب های اجتماعی تلقی كرد.

علیرغم آنكه بسیاری از پژوهشهای اخیر به وجود سازمانیافتگی اجتماعی، پیوندهای اجتماعی قوی، ارتباطات گسترده، تجانس، وفاق اجتماعی… اشاره دارند. از جمله پیران، جبیبی، اهری، دلیر و نیز پرلمن، اما اعظم خاتم به نكته ای اشاره دارد كه در خور توجه است:

«… در كشورهای در حال توسعه كه رشد شهرنشینی تقریباص معادل حاشیه نشینی است… (آنها) علیرغم تحول درونی و رشد جمعیتی در مقیاس با محلات فقرنشین شهری فرصت بسیار كمتری برای آمیزش طبقاتی، فرهنگی و قومی عرضه می كنند و به علت فقدان تنوع اجتماعی، راهیابی عناصر جدید مدنی به حیات عینی و ذهنی ساكنان آن دشوار است. حضور ساختهای اجتماعی سنتی در كنار روابط نوین اقتصادی، جدایی اجتماعی را علیرغم ادغام اقتصادی در جامعه نو نشان می دهد.

در حالی كه بخش مهمی از ساكنان، شاغلان صنعت هستند و تعداد قابل توجهی در بخش خدمات اجتماعی شهر اشتغال دارند، فقدان نهادهای نوین ضامن امنیت اقتصادی مثل تأمین اجتماعی، بازنشستگی، بیمه بیكاری و غیره رسم طبیعی و عمومی تلقی می شود و جای آن را امنیت سنتی همجواری با قوم و خویش و هم ولایتی می گیرد.

… حاشیه نشینی حاصل عمیق تر شدن فاصله موجود بین زندگی اقصتادی شهر و موقعیت اقتصادی مهاجران بوده كه نتیجه آن عقب ماندگی مهاجر از زندگی اجتماعی شهر و روند همگونی با آن است.»

جان، اف ترنر كه از پیشگامان تغییر رویكرد به سكونتگاههای حاشیه ای است، حاصل كار خود را بر روی این سكونتگاهها در امریكای لاتین جمعبندی كرده و معتقد است:

«جوامع حاشین نشین نه تنها كاملاً سازمان یافته اند بلكه دامنه ای بهنجار از آرزوها و اولویت های در حال تغییر دارند… آنها به علت فقر خود ناگزیر از انتخاب هستند؛ توازن حاصل از نزدیكی به محل كار، اجاره ارزان و دسترسی به برخی تسهیلات… بر نوع و محل مسكن آنها ارجحیت پیدا می كند.

… برودر و دیگران در مطالعه خود بر روی بانكوك، جاكارتا و سانتیاگو در ارتباط با فرایند جمعیت شناختی، الگوهای اشتغال و درآمد و پس انداز به این نتیجه می رسند كه:

الگوی غالب مهاجرتی، مهاجرت درون منطقه شهری(از داخل منطقه شهری به پیرامون) است به نحویكه این الگو شامل 69 درصد مهاجرین در بانكوك و 94 درصد در جاكارتا و سانتیاگو بوده است؛ این مهاجرین مدت مدیری در سكونتگاههای خودروی حاشیه شهر زیسته بودند.

درصد اشتغال ساكنین سكونتگاههای حاشیه ای در بخش كشاورزی بسیار كم و درصد شاغلین بخش خدمات عمومی و صنعت بالاست؛ آنها ارتباط قابل ذكری با حوزه های روستایی ندارند و بلكه بر عكس ارتباط اصلی آنها با بخش های كارخانه ای، خدماتی و بخش رسمی اقتصادی شهری است؛ بخش كمی از خانوارها بیش از یك شغل دارند اما تعداد كاركنان در خانوار به نسبت بالاست. این سكونتگاهها مكان مناسبی برای صنایع كوچك و محلی بوده و غالباً بیش از 10 كاركن دارند. محل كار و زندگی آنها اغلب نزدیك بود.

ساكنین این سكونتگاهها به لحاظ درآمدی در زمره طبقه متوسط – و نه فقیر-  جای می گرفتند! (به نحویكه درآمد ماهانه درخواستی سانتیاگو شیلی 103 دلار آمریكا، در جاكارتا 306 دلار و در بانگوك 150 دلار بود؛ میزان پس انداز نیز همین الگو را نشان می داد.

آنها در جمع بندی و نتیجه گیری نهایی از پژوهش در مقابل پیش فرضهای اولیه می‌گویند:

«این مطالعه بر خلاف برخی مطالعات و مفروضات مبنی بر آنكه سكونتگاههای حاشیه ای محل زندگی اقشار كم درآمد و مهاجرین روستایی هستند، آنها حاصل بخش غیر رسمی اقتصاد بوده و در مواردی ارتباطات قوی با بخش كشاورزی و روستایی دارند و از نظر اقتصادی – اجتماعی و فضایی انتقالی تلقی می شوند و… نشان داد كه:

• بخش وسیعی از ساكنین محدوده ای مورد بررسی روستاییان كم درآمد مهاجر نبوده بلكه شهروندان با سابقه و با طبقه درآمدی متوسط و متوسط پایین بودند.
• غالب ساكنین این سكونتگاهها از مراكز كلانشهرها یا در نمونه سانتیاگو شیلی، از سایر سكونتگاههای حاشیه ای نقل مكان كرده اند كه خود حاكی از پیچیدگی الگوی مهاجرتهای درون كلانشهری بوده و پیچیده تر از اشكال ساده تصویر شده در متون شهرنشینی است!
• بیشتر ساكنین شغل رسمی داشته، حقوق ثابت دریافت داشته و مطابق قانون كار با آنها رفتار می شود. (گرچه زنان در این مورد مستثنی هستند)!
• فعالیتها و درآمدهای غیر رسمی در این سكونتگاهها وجود دارد اما یك هنجار پذیرفته شده نیست!
• برخلاف تصویرهای ترسیم شده آنها شبه روستایی و پیش شهری نبوده و بلكه وابسته به بخش بزرگتر اقتصاد شهری بوده و روابط كشاورزی و روستایی در آنها رو به زوال رفته است. كه چنین مشخصاتی اساساً اطلاق عنوان «مناطق انتقالی» به آنها صحیح به نظر می رسد.
• در حواشی كلانشهرها فقر وجود ندارد!… تصویر عمومی از جوامع حاشیه ای به عنوان مجتمعهای فقیر و تهیدست باید مورد تجدید نظر قرار گیرد؛ در حالیكه ما به دنبال بسته های فقر در آنها بودیم قویاً چیزی نیافتیم.