شمایلنگاری

توجه :

شما می توانید با خرید این محصول فایل " قلق های پایان نامه نویسی (از عنوان تا دفاع)" را به عنوان هدیه دریافت نمایید.

مقدمه  :

   وقتی كه كتابهای تاریخ هنر و نقاشان بزرگ غربی را ورق می زنیم ، با تصاویر بی شماری از هنرمندان بزرگ روبرو می شویم ؛ تصاویری زیبا ، متنوع و با تركیبهای گوناگون و سبكهای متفاوت ؛ برخی از این نقاشیها که تحت عنوان شمایلنگاری معرفی شده اند ، زندگی حضرت مریم و فرزندش مسیح را  تشكیل میدهد كه در دوره های مختلف به تصویر درآمده اند . این شمایلها علیرغم سادگی فرم و تكنیك ، با زیبائیهای چشم گیر ، انسان را ساعتها به خود مشغول می كنند ؛ بارها و بارها این صفحات را ورق می زنی و ساعتها به نظاره می نشینی و هر بار چیز تازه تری درآنها می یابی.

    هنرمندان قرون وسطی بیش از هر موضوع دیگری شمایلهای حضرت مریم و عیسی (ع) را استادانه در صحنه های متفاوت ، همچون عبادت و نیایش ، معراج ، غسل تعمید و زندگی روزمره و . . .  به تصویر کشیده اند.

   زیبائی ، سادگی و معنویتی كه توأمان در هماهنگی صورت ومحتوای این شمایلها وجود دارد باعث علاقمندی من به این موضوع گشت . این شد كه تصمیم گرفتم علی رغم كمی منبع در حد توان خود به تحقیق و گردآوری نمونه هائی در مورد شمایلنگاری قرون وسطی و معرفی برخی از هنرمندان آن بپردازم ؛ لیکن به علت تجانس و نزدیکی شمایلنگاری قرون وسطی با هنر دوره بیزانس از لحاظ بصری و محتوایی ، در اکثر قسمتهای این جزوه ، هنر این دو دوره در کنار هم مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.

   در فصل دوم اشاراتی به شكلهای نشانه ای و نمادین شده است ، اما چون بحث اصلی ، بررسی شمایلنگاری است و با این عقیده كه جهان هستی در چهره انسان جلوه می كند و آنچه در سیمای افراد دیده می شود ، در واقع جلوه ای است از درون آنها و سیرت  قدیسان در سیما و صورت ایشان نمایان است ، لذا در ارائه نمونه ها و مصادیق تصویری حاضر در بخش فوق ، قطع نظر از بررسی جنبه های فنی و موضوعی ، شخصیتهای روحانی نیز در برخی موارد تحلیل و نقد شده است .

   در فصل سوم به بررسی ویژگیهای بیانی و بصری تعدادی از آثار شمایلنگاری قرون وسطی و بیزانس و مقایسه آن با نقاشی دوره گوتیک پرداخته شده است . علت انتخاب دوره گوتیك برای مقایسه با شمایلهای قرون وسطی و بیزانس ، وجود آثار فراوان با موضوعات مشابه و نزدیكی نقاشی این دوره ها با یكدیگر است . لذا به خاطر طولانی نشدن بحث ، همینطور اهمیتی که برخی از شخصیتهای روحانی و قدیس مانند حضرت مریم و مسیح (ع) در آثار هنرمندان این دوران داشته اند ، جهت بررسی بهتر موضوعات ، شمایلهای با موضوع حضرت مریم  به عنوان یک نمونه بارز مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.

    گرچه بررسی موضوع فوق با وجود کمی منبع ، برای اینجانب کاری بسیار سنگین و دشوار مینمود ،  لیكن سعی كرده ام قدمی هر چند كوتاه و ناچیز در این راه پرفراز و نشیب بگذارم و نگاهی به این وادی دور دست و فراموش شده بیندازم تا رموز بیانی و جذابیت بصری این كارها را بهتر و بیشتر درك نمایم .

    با عذر خواهی از قصورات ، امید است كه صاحبنظران به بزرگواری خود ببخشایند .

پیشگفتار

    هنر مسیحیت در قرون وسطی بر اساس هنر روم پایه گذاری شده و روم نیز میراث خوار یونان بود و یونان از صدقات و نفقات مصر تقلید می كرد . لیكن مسلم است كه هر ملتی هر چیز را كه كسب كند به زعم و سلیقة خود در آن تغییراتی می دهد به استثناء مورد میراث خواری روم از یونان كه تقریبا مقلدانه و با دگرگونی های بس اندك همراه بود. همانطور که تاریخ گواهی می دهد ، هر دو ملت از یك نژاد و یك سلاله بودند . آنچنانكه بسیاری معتقدند رومی ها كه کوچنده های یونانی بودند ، خاك ایتالیا را همسان با آب و هوای وطن خود دیدند و در آنجا زندگی یونانی خود را دوباره احیاء كردند ، چنانکه شباهت زبانی و ریشة مشترك آنها دلیلی بر اشتراك ریشه های فرهنگی و هنری آنهاست.

   یونان ، اساس هنر و فرهنگ خویش را بر ستایش و پرستش صورت انسان گونه قرار داده بود . بدون شك دلیل انتخاب بدن انسان ، وجود  اندازه های زیبا و نسبتهای شكوهمند و تعادل بی تا ،  در آن  بوده است و این چنین انسانی نمادی از خداوند در زمین می گردید ، بدین ترتیب هر خدائی در آسمان مصداقی انسانی در زمین یافت .

   دیدگاه مسیحیان اولیه این بود که چون خدا بصورت انسان در پسرش مسیح تجلی كرده است . بنابر این هنرمندان می توانند خدا را نیز در شكل انسانی تصویر كنند. از طرفی فقر عمومی مسیحیت و سلطة بی چون و چرای كلیسا بر زندگی ، افكار و اعمال مردم سبب شد كه هنر نیز در میان هنرمندان مسیحی ، راه سادگی و حقارت بپیماید و بسوی بدویت سوق كند . این موضوع از آثار قرون وسطی بخوبی آشكار است .

   در زمان حكومت كنستانتین با رسمیت یافتن دین مسیح ، هنر مسیحیان نیز از اختفا و انزوا بیرون آمد و به سرزمینهای دیگر گسترش یافت . گاه هنر مدیترانه خاوری در سده های چهارم تا ششم را جزئی از هنر مسیحی پیشین می دانند . زیرا در جهان مسیحیت آن روزگار هنوز مرزبندی مشخصی بین خاور و باختر وجود نداشت . در واقع صور مختلف هنری و شمایلنگاری مسیحی در سراسر مدیترانه و از فلسطین تا ایرلند به سرعت انتشار یافت ، اما از سدة ششم بخصوص در دورة امپراتوری ایوستی نیانوس ( 527- 565 )  خصوصیات هنر بیزانسی كاملاً بارز شد و نخستین عصر طلائی در تاریخ این هنر رخ نمود . در این دوره ، شمایلنگاری بیزانسی جنبة شكوهمندی داشت و بیشتر به تجلیل از عظمت و اعتبار امپراتوری روم شرقی می پرداخت . جنبش شمایل شكنی در سده های هشتم و نهم رشد هنر مذهبی ( بالاخص شمایلنگاری ) را متوقف كرد و زمینه را برای گسترش هنر دنیوی و تزئینی مهیا ساخت .

   دوران حكومت امپراطوری مقدونی ( 867 – 1057 )  مقارن با دومین عصر طلائی هنر بیزانسی بود . در این عصر تمایلی به آثار باستانی ، گرایش فزاینده به جنبه های تشریفاتی و نمایشی رواج یافت . در زمان فرمانروائی خاندان كهننوس ( 1057- 1185 ) سیمای هنر بیزانسی دوباره تغییر كرد . پس از این ، توسعه اروپای باختری آغاز شده ، یورش نرمانها و جنگهای صلیبی ، تسخیر قسطنطنیه توسط فرانك ها ( 1204 ) دورانی پر آشوب را پدید آورد و اینچنین نفوذ اقتصادی جمهوریهای ایتالیا در بیزانس افزایش یافت . ولی این همه به انحطاط هنر نینجامید . در زمان فرمانروائی خاندان پالایولوگوس ( 1261 ـ 1453 ) دوره ای جدید فرا رسید كه به عنوان سومین عصر طلائی هنر بیزانسی شناخته می شود .

   اگر چه هنر بیزانسی ماهیت دینی داشت ، اما منحصر به موضوعات مذهبی نبود . آنها گاه با نقاشیها و موزائیك های غیر مذهبی كاخهای شاهی را می آراستند ولی آثار تصویری غیر مذهبی در مقایسه با آثاری كه موضوعاتشان از تورات ، انجیل ، كتابهای مجعول شرح كودكی مسیح و مریم و زندگینامة قدسیان گرفته شده بود ،  شمار كمتری داشتند .

    در واقع هنر بیزانسی حتی هنگامی كه در خدمت امپراتوران بود . خصلت دین سالارانه اش را حفظ كرد ؛ به طور کلی میتوان گفت که هنر بیزانسی ترجمان تصویری افكار و نظرات علمای الهی به زبان هنر بود . از این رو این هنر فاقد شخصیت پردازی و مقید صرف به مضامین دینی بود . در موزائیك ها ونقاشی های داخل كلیسا ، انتخاب موضوعها و حتی نمایش حالت شخصیتها از الگوی دینی معین پیروی می كرد .

   هنر بیزانسی و بالاخص شمایلنگاری اساساً  به موضوعات ماوراء بشری می پرداخت . از همین رو در برابر طبیعت گرائی هنر یونانی ـ رومی  ،  به تخلیص در فرم رو می آورد و بدین سان معیار های هنر خاور زمین را برتر از معیار های كلاسیك باستان دانست . شیوه موزائیك ، عرصه مناسبی برای هنرمندان بیزانسی بود تا جهانی بی زمان ومكان ودر عین حال پر شكوه بیافریند .

    هنر بیزانسی به هنر اروپای شرقی قرون وسطی بسیار اثر گذاشت و این تأثیر به خصوص در آثار نقاشان سدة سیزدهم و چهاردهم ایتالیا نمایان است ، اما از جمله تفاوتهای هنر بیزانسی با هنر اروپائی باختری در قرون وسطی این بود كه وجه دینی در آن اهمیت بیشتری از وجه تزئینی داشت .

عناوین :

مقدمه  
پیشگفتار
شمایل و ویژگیهای آن
شمایلنگاری
شمایل شكنی
شمایلنگاری در قرون وسطی و بیزانس  
ویژگیهای آثار كاتاکُمب
نماد در شمایلنگاری
موضوعات شمایلنگاری
موضوعات عام
شمایل های مقدس در آثار نقاشی قرون وسطی و بیزانس
موضوعات خاص
بررسی شمایلهای حضرت مریم در نقاشی قرون وسطی و بیزانس
ویژگیهای بصری
پیكره
ترکیب بندی
نور و رنگ
ویژگیهای بیانی
کادر و ترکیب پرسوناژها
حالات پرسوناژها
مقایسه شمایلهای حضرت مریم در قرون وسطی و بیزانس
با دوره گوتیک
تفاوت وتشابه در عناصر بصری
تفاوت وتشابه در عناصر بیانی
تفاوتها
تشابهات
بررسی شمایلهای حضرت مریم در آثار هنرمندان قرون وسطی
دوچو
چیمابوئه
جوتو
مارتینی
نتیجه گیری
منابع و مأخذ