طراحی مدل انتخاب تأمین کنندگان بر اساس ریسک­های زنجیره تأمین در صنعت دارویی کشور

در رقابت‌های جهانی خواست مشتری بر كیفیت بالا و خدمت رسانی سریع، موجب شده تا شركت‌ها نتوانند به تنهایی از عهدهتمامی كارها برآیند. بر این اساس، فعالیت‌هایی نظیر تهیه مواد، تولید و برنامه ریزی محصول، خدمت نگهداری كالا، كنترل موجودی، توزیع، تحویل و خدمت به مشتری، اینك به سطح زنجیره تأمین انتقال پیدا كرده­است. مسأله كلیدی در یك زنجیره تأمین، مدیریت و كنترل هماهنگی بین تمامی این فعالیت‌ها است.

تغییر پذیری در زمینه برآیندها و نتایج ممکن زنجیره تأمین، احتمال رخداد و اثرات آن را مدیریت ریسک زنجیره تأمین می­نامند. ریسک­های زنجیره تأمین شامل ریسک­های برخواسته از تغییرات در جریان مواد، محصول و اطلاعات است که از تأمین­کننده اولیه آغاز و به مصرف کننده نهایی ختم می­شود.

صنعت دارو به عنوان مجموعه­ای از فرایندها،‌عملیات­ و سازمان­های درگیر در كشف، ایجاد و تولید داروها تعریف می­شود. با توجه به گستردگی زنجیره تأمین دارویی، تمرکز این تحقیق به انتخاب تأمین­کنندگان معطوف گردیده است و اینکه چه عواملی برای انتخاب تأمین­کننده در یک زنجیره تأمین باید در نظر گرفته شود تا ریسک موجود در این زنجیره کاهش یابد.

در این پژوهش، با توجه به استراتژی­های کاهش ریسک در زنجیره تأمین و مشورت اساتید و خبرگان زنجیره تأمین و داروسازی، چک لیستی برای انتخاب تأمین­کننده با هشت شاخص اصلی و 30 شاخص فرعی در زمینه انتخاب تأمین کننده برتر و چهار شاخص اصلی و 9 شاخص فرعی در زمینه ریسکهای محیطی تأثیرگذار، بدست آمد. پس از بررسی نتایج آماری پرسشنامه­ها و استفاده از روش تاپسیس فازی، در نهایت به هفت شاخص اصلی "کیفیت، انعطاف پذیری، تحویل، تکنولوژی، سیستم­های ارتباطی و فناوری اطلاعات، هزینه و سابقه" با 24 شاخص فرعی در زمینه انتخاب تأمین کننده برتر و چهار شاخص اصلی " اقتصادی، سیاسی، بلایای طبیعی و فرهنگی/اجتماعی" با 8 شاخص فرعی در زمینه ریسک­های محیطی رسیدیم.

این پژوهش برای فعالان صنعت دارویی کشور و همچنیناساتید،پژوهشگرانودانشجویان،به منظور بهبود وضع موجود انتخاب تأمین کنندگان قابل بهره برداری است.

واژگان کلیدی: مدیریت زنجیره ­تأمین، مدیریت ریسک، مدیریت ریسک زنجیره ­تأمین، زنجیره تأمین دارو، شاخص­های انتخاب تأمین­ کننده برتر، روش تاپسیس فازی

فهرست مطالب

فصل اول:کلیات پژوهش.... 1

1-1- مقدمه. 2

1-2- تعریف موضوع و اهمیت پژوهش.... 2

1-2-1- مدیریت زنجیره تأمین.. 3

1-2-2- ریسک.... 4

1-2-3- مدیریت ریسک در زنجیره تأمین.. 4

1-2-4- عوامل اصلی ایجاد کننده ریسک در زنجیره تأمین.. 6

1-2-5- مدیریت زنجیره تأمین در صنعت دارو8

1-3- اهداف پژوهش.... 9

1-4- بیان مسأله و سؤالات پژوهش.... 9

1-5- فرضیههای پژوهش.... 11

1-6- کاربردنتایجومخاطبانپژوهش.... 11

1-7- روش انجام پژوهش.... 12

1-8- واژگان تخصصی.. 12

فصل دوم: بررسی پیشینه پژوهش.... 14

2-1- مقدمه. 15

2-2- زنجیره تأمین.. 15

2-2-1- اهداف زنجیره تأمین.. 19

2-2-2- مدیریت زنجیره تأمین.. 20

2-3- ریسک و مدیریت ریسک.... 22

2-3-1- اجزا گسترده ریسک.... 24

2-4- مدیریت ریسک زنجیره تأمین.. 26

2-4-1- ریسکهای زنجیره تأمین.. 28

2-4-2- مدیریت و کاهش ریسک زنجیره تأمین.. 37

2-5- عوامل انتخاب تأمین کننده برتر. 45

2-6- مدیریت زنجیره تأمین در صنعت دارو سازی.. 47

2-6-1- اجزازنجیره تأمین صنعت دارو49

فصل سوم: روش شناسی پژوهش.... 51

3-1- مقدمه. 52

3-2- فرضیه ها و چارچوب پژوهش.... 52

3-2-1- ارائه چارچوب پژوهش.... 52

3-2-2- فرضیه ها/سؤالات... 55

3-2-3- روش پژوهش.... 55

3-3- جامعه آماری و نمونه. 56

3-3-1- هولدینگ داروپخش.... 57

3-3-2- شرکت سرمایه گذاری البرز58

3-3-3- هولدینگ پارس دارو60

3-4- متغیرهای اصلی پژوهش.... 63

3-5- روایی وپایایی ابزاراندازهگیری.. 63

3-6- روشهای تجزیه و تحلیل داده ها64

3-6-1- آزمون T تک نمونه ای.. 64

3-6-2- ضریب همبستگی پیرسون.. 64

3-6-3- آزمون فریدمن.. 65

3-6-4- تکنیک تاپسیس فازی.. 65

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها71

4-1- مقدمه. 72

4-2- آمارتوصیفی خبرگانجهتاصلاحچارچوباولیه. 73

4-3- اطلاعات جمعیت شناختی.. 73

4-4- آمار توصیفی.. 77

4-4-1- نتایج آمار توصیفی مربوط به ریسک تأمین کننده77

4-4-2- نتایج آمار توصیفی مربوط به ریسک های محیطی.. 83

4-5- ضریب همبستگی پیرسون.. 85

4-6- الویت بندی مؤلفه های تحقیق.. 88

4-6-1- روش اول طبقه بندی: تاپسیس فازی.. 88

4-6-2- روش دوم طبقه بندی: آزمون فریدمن.. 90

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات... 94

5-1- مقدمه. 95

5-2- خلاصه پژوهش.... 95

5-3- نتایج پژوهش.... 96

5-4- مدل نهایی پژوهش.... 100

5-5- الگوریتم مدیریت ریسک زنجیره تأمین.. 102

5-6- پیشنهادات... 108

5-5-1- پیشنهادات کاربردی.. 108

5-5-2- پیشنهاداتی برای پژوهشهای آینده109

منابع و مآخذ لاتین.. 111

منابع و مآخذ فارسی.. 115

 فهرست جداول

جدول ‏1‑1- ریسکهای زنجیره تأمین7

جدول ‏2‑1- تعاریف اولیه مدیریت زنجیره تأمین17

جدول ‏2‑2- مقالات منتشر شده در زمینه زنجیره تأمین در مجلات تا پایان سال 200819

جدول ‏2‑3- تحقیقات اولیه پیرامون دسته بندی ریسکهای زنجیره تأمین27

جدول ‏2‑4- تفکیک حیطه مقالات پیرامون SCRM تا سال 200730

جدول ‏2‑5- تفکیک حیطه مقالات پیرامون SCRM از سال 2007 تا 201031

جدول ‏2‑6- طبقه بندی ریسکهای زنجیره تأمین بر اساس مقاله مانوج و منتزر33

جدول ‏2‑7- ریسکهای شناسایی شده توسط محققان مختلف35

جدول ‏2‑8- تأثیر منابع عدم قطعیت بر روی تصمیمات سازمان36

جدول ‏2‑9- تحقیقات اولیه کاهش ریسک در زنجیره تأمین38

جدول ‏2‑10- استراتژی های کاهش ریسک در زنجیره تأمین44

جدول ‏3‑1- سهم بازار هولدینگ های مورد مطالعه57

جدول ‏3‑2- تقسیم بندی متغیرهای اصلی پژوهش63

جدول ‏3‑3- ضریب آلفای کرونباخ بین شاخصها64

جدول ‏3‑4- ضریب آلفای کرونباخ بین گروهها64

جدول ‏3‑5-جدول تبدیل معیارهای كیفی به پارامترهای كمی66

جدول ‏4‑1- طبقه بندی از نظر تحصیلات74

جدول ‏4‑2- طبقه بندی از نظر تجربه کاری75

جدول ‏4‑3- طبقه بندی از نظر سمت سازمانی76

جدول ‏4‑4-آمار توصیفی مربوط به کیفیت77

جدول ‏4‑5- آمار توصیفی مربوط به زیست محیطی78

جدول ‏4‑6- آمار توصیفی مربوط به انعطاف پذیری78

جدول ‏4‑7- آمار توصیفی مربوط به تحویل79

جدول ‏4‑8- آمار توصیفی مربوط به تکنولوژی79

جدول ‏4‑9- آمار توصیفی مربوط به سیستمهای ارتباطی و فناوری اطلاعات 80

جدول ‏4‑10- آمار توصیفی مربوط به هزینه81

جدول ‏4‑11- آمار توصیفی مربوط به سابقه82

جدول ‏4‑12- آمار توصیفی مربوط به ریسکهای محیطی83

جدول ‏4‑13- آرمون T بر روی گروهها84

جدول ‏4‑14- آزمون پیرسون مربوط به گروه کیفیت85

جدول ‏4‑15- آزمون پیرسون مربوط به گروه زیست محیطی86

جدول ‏4‑16- آزمون پیرسون مربوط به گروه انعطاف پذیری86

جدول ‏4‑17- آزمون پیرسون مربوط به گروه تحویل86

جدول ‏4‑18- آزمون پیرسون مربوط به گروه تکنولوژی86

جدول ‏4‑19- آزمون پیرسون مربوط به گروه سیستمهای ارتباطی و IT 87

جدول ‏4‑20- آزمون پیرسون مربوط به گروه هزینه87

جدول ‏4‑21- آزمون پیرسون مربوط به گروه سابقه87

جدول ‏4‑22- متغیرهای زبانی 88

جدول ‏4‑23- الویت بندی ریسکهای تأمین کننده بر اساس تکنیک تاپسیس فازی89

جدول ‏4‑24- الویت بندی ریسکهای محیطی بر اساس تکنیک تاپسیس فازی90

جدول ‏4‑25- آزمون فریدمن برای مؤلفه ها90

جدول ‏4‑26-الویت بندی ریسکهای تأمین کننده بر اساس فریدمن91

جدول ‏4‑27- الویت بندی ریسکهای محیطی بر اساس فریدمن92

جدول ‏4‑28- آزمون فریدمن برای گروهها92

جدول ‏4‑29- الویت بندی گروهها بر اساس فریدمن93

جدول ‏5‑1- میانگین Ci ها به ترتیب الویت گروهها در انتخاب تأمین کننده97

جدول ‏5‑2- میانگین Ci ها به ترتیب الویت گروهها در ریسکهای محیطی99

جدول ‏5‑3-ریسکهای زنجیره تأمین و مشتقات آن بر اساس مقاله کوپرا و سودهی103

جدول ‏5‑4- استراتژیهای مناسب کاهش ریسک در زنجیره تأمین 105

 فهرست اشکال

شکل ‏1‑1- زنجیره تأمین دارو8

شکل ‏2‑1- نمودار ریسک.... 23

شکل ‏2‑2- ساختار ریسک.... 24

شکل ‏2‑3- ساختارفاکتورهای خسارت دارایی.. 25

شکل ‏2‑4- ساختارفاکتورهای خسارت مخاطرات... 25

شکل ‏2‑5- ساختارفاکتورهای خسارت سازمانی.. 25

شکل ‏2‑6- ساختار فاکتورهای خسارت خارجی.. 25

شکل ‏2‑7- نمودار ریسکهای زنجیره تأمین بر اساس مقاله مانوج و منتزر33

شکل ‏2‑8- نمایی از ریسکهای زنجیره تأمین.. 34

شکل ‏2‑9- روابط ریسکهای موجود زنجیره تأمین.. 37

شکل ‏2‑10- فرآیند مدیریت ریسک زنجیره تأمین.. 38

شکل ‏2‑11- نمودار درخت رخداد از عملکرد نامطلوب تأمین کننده و خروجیهایش.... 41

شکل ‏2‑12- ماتریس یا نقشه یا دیاگرام. 42

شکل ‏2‑13- عوامل انتخاب تأمین کننده46

شکل ‏2‑14- زنجیره تأمین دارو49

شکل ‏3‑1- چهار حوزه مدیریت ریسک زنجیره تأمین.. 52

شکل ‏3‑2- عوامل مؤثر در مدیریت ریسک زنجیره تأمین از نقطه نظر ریسکهای محیطی.. 53

شکل ‏3‑3-عوامل مؤثر در مدیریت ریسک زنجیره تأمین از نقطه نظر انتخاب تأمین کننده54

شکل ‏3‑4- چارت سازمانی شرکت سرمایه گذاری البرز60

شکل ‏3‑5- فاصله های اقلیدسی راه حل ایده آل و راه حل ایده آل منفی در فضای دو بعدی.. 66

شکل ‏3‑6- عدد فازی مثلثی.. 69

شکل ‏4‑1- فراوانی پاسخ دهندگان به تفکیک تحصیلات... 74

شکل ‏4‑2- فراوانی پاسخ دهندگان به تفکیک تجربه کاری.. 75

شکل ‏4‑3- فراوانی پاسخ دهندگان به تفکیک سمت سازمانی.. 76

شکل ‏5‑1- مدل نهایی مدیریت انتخاب تأمین کنندگان بر اساس ریسکهای زنجیره تأمین.. 100

شکل ‏5‑2- مدل نهایی مدیریت ریسک محیطی در زنجیره تأمین.. 100

شکل ‏5‑3- مدل نهایی مدیریت انتخاب تأمین کننده برتر. 101

شکل ‏5‑4- فرآیند مدیریت ریسک زنجیره تأمین.. 102

شکل ‏5‑5- ماتریس یا دیاگرام ریسک.... 104

شکل ‏5‑6- استراتژیهای کاهش ریسک در زنجیره تأمین.. 106

شکل ‏5‑7- الگوریتم مدیریت ریسک زنجیره تأمین.. 107