خدمات اجتماعی

مقدمه

خدمات اجتماعی به نظر می رسد واژة جدیدی باشد ولی در اصل از زمان خلقت انسان وجود داشته است فطرت انسان از اغاز خلقت او ، محرك و انگیزة وی در همكاری با دیگران در امور اجتماعی بوده سات یعنی بشر ، درجهت بقاء خود و در پیروی از سرشت خویش عامل به تعاون و همكاری های اجتماعی بوده است .

در ایران نیز خدمات اجتماعی مورد توجه بوده است . از زمان نهضت مشروطیت ، سازمان دهی و تدبیر در این زمینه ، به سیاستگذاری های دولت وارد شد و به تدریج شكل اجرا و سازمان یافته به خود گرفت .

برنامه های خدمات اجتماعی فی حد ذاته ، عملی است انسانی و خداپسندانه و لذا با نگرشی تو باید مورد توجه قرار گیرد .

امر خدمات اجتماعی ، یك امر همگانی است كه تمام افراد بشر در انجام و توجه به آن توصیه شده اند .

با توجه به انواع سایل و مشكلات فردی و اجتماعی ، به ویژه در جامعه ای سنظیر جامعه ما با ظرایط خاص خود ، می بایست جنبه تخصصی امر كمك رسانی به انسانهای دیگر مد نظر قرار گیرد و علاوه بر حمایت از سازمانهای نوین اجتماعی كه بتوانند جلوگیری نیازهای سمختلف شهروندان باشند ، افرادی با ویژگیها و خصوصیات خاص ، مهارتهای بیشتری را در ادارة این  قبیل مؤسسات و نیز كمك های ویژه به افراد و گروههای نیازمند جامعه را كسب نمایند .

از نخستین اعصار ، انسانها به دنبال محافظت از خود و وابستگان و تدارك محیطی بهتر و سالمتر برای زیست بوده و نیاز امنیت داشته اند .  در جامعه بشری فقری ، تهیدستی ، رنج ، نا توانی ، نابرابری و بی نظمی اجتماعی از ابتدا وجود داشته است اما این مائب و گرفتاریها فقط در شعاعی كه در دسترس و چشم انداز قرار داشت افراد را متأثر مسؤول می‌كرد .

اصطلاح « خدمات اجتماعی » از تركیب دو كلمه «خدمات» جمع «خدمت » و «اجتماعی» تشكیل شده است و معادل انگلیس آن “Social Services” است .  در فرهنگ ها معانی گوناگونی برای «خدمت» لیان شده است از آن جمله : پرستاری و تعهد و تیمار ، برای كسی كار كردن ، چاكری كردن ، كار ، مأموریت ، هدیه ، تعظیم ، عریضه ، حضور . در اینجا به معنای «انجام برای كسی»  بكار می رود .

الف- مفهوم ساده و ابتدائی خدمات اجتماعی

نیاز به جستجو برای امنیت فردی  گروهی همواره وجود داشته است . مردم همواره می‌كوشید اند تا خود و خانواده شان را از پیشامد های احتمالی گرسنگی ، بیماریهای مسری و خطرهای دیگری كه آنها را تهدید یا احاطه كرده بود ، حفظ كنند .  آنها در تدارك ضروریات ادامه حیات بعدی یعنی سرپناه و غذا و پوشاك نهایت تلاش خود را انجام داده‌اند. این فرآیند نبردی مستمر بده و امروزه هنوز برای بخش بزرگی از جمعیت جهان به صورت مبارزه‌ای پایدار باقی مانده است .

 روابط اجتماعی در این دوره ، ساده و محدود بوده و حمایت ها ، علائق و احساسات درون گروهی به خوبی مشهود بود . خانواده به مفهوم گسترده ، جایگاه ویژه ای داشت و بسیاری از مسایل و مشكلات د ردرون آن حل می شد . حمایت و احترام سالمندان یك امر بدیهی بود . فرد نسبت به آینده خانواده‌اش زیاد نگران نبود زیرا یقیت داشت كه در صورت فوت او ، فرزندانش مورد حمایت دیگران قرار خواهند گرفت . این شبكه حمایتی متقابل به او و اعضاء خانواده‌اش ، نوعی تإمین اجتماعی اولیه را هدیه می كرد كه رفع كننده نگرانی ها و اضطرابهای او بود . به جهت سادكی زندگی و وجود روابط چهره به چهره بین اعضا جامعه و محدودیت این روابط ، فرد ازطریق گروه‌های اجتماعی ، به سهولت مورد پذیرش قرار می‌گرفت و زمینه های رضامندی و احساس آرامش و امنیت در او پدیدار می‌شد . محدودیت توقعات متقابل اعضاء جامعه از همدیگر و همچنین رضا و تسلیم در مقابل شرایط نا مساعد زندگی ، آرامش دورنی او را قوت می بخشید . علاوه بر نهاد خانواده افراد نیكو كار از طریق نهادهای مذهبی نظیر ، آتشكده ها ، معابد ، كلیسا و بالاخر سجد به اشكال مختلف و به صورت داوطلبانه و پراكنده ، ابعادی از خدمات اجتماعی را ارایه و حمایت از محرومان و مستمندان و نگهداریاز ایتام و در راه ماندگان و نظایر آن را عهده دار بوده اند . چنانچه مشاهده می شود ، در جوامع سنتی ، خدمات اجتماعی ، جنبه هگانی و سازمان یافته نداشت و افراد جامعه در تبیعت از سرشت نسانی خود ، عامل به خدمات اجتماعی داوطلبانه بودند و به جهت سادگی مناسبات و محدودیت نیازها و بسیاری از علل فرهنگی ، اجتماعی و اقتصادی دیگر ، ضرورتی برای تدبیر سازمان یافته در این خصوص احساس نمی شد .

ب- مفهوم جدید خدمات اجتماعی

با ورود ماشین به زندگی بشر ، بسیاری از اصطلاحات قدیمی ، مفاهیم ابتدائی خود را از دست دادند و همگام با دگرگونی در شیوه های زندگی اجتماعی ، متحول شدند و مفهوم جدیدی پیدا كردند . «خدمات اجتماعی » نیز از این قاعده مستثنی نبوده ¸به عنوان یك «ترم» نوین جایگاه ویژه ای را در سیاستگذاریهای اجتماعی ، اقتصادی ، فرهنگی به خود اختصاص داد .

در مكتب انسان ساز اسلام رسول اكرم و ائمه بزرگوار مدافع مظلومان و مستضعفین بوده اند . مولای متقیان علی علیه السلام در این خصوص سر آمد نیكوكاران میباشد . 

در زمان سحیات رسول الله و ایام خلافت علی السلام فقراء از بیت المال مستمری می گرفتند .

نشكیل جوامع شهری  و ایجاد اجتماعات  بزرگ ، زمینه ای در جهت بوجود آمدن شرایطی بود كه به «دولتی شدن » و « نهادی شدن » برنامه های خدمات اجتماعی انجامید .

در سالهای بهد از انقلاب صنعتی ، تنها فقر و محرومیتنبود كه توازن را از میان میبرد و تنش های اجتماعی را به وجود می آورد ، علت دیگر ، كوتاه شدن دسته ها از رشته های تولید كار بود كه اختراعات و صنایع جدید پیش می آورد . ابزارهای كوچك سابق ، هر دسته افرادی را مستقل و متكی به تلاش و عمل خود می ساخت و در نتیجه هركسی احساس شخصیت و استقلال می نمود .

انقلاب صنعتی و ظهور كارگاه ها و كارخانجات بزرگ و سوء سیاستهای صاحبان صنعت تكنولوژی این استقلال را گرفت و همین ، خود زینه ساز بسیاریاز مسائل اجتماعی ، روانی – عاطفی ، اقتصادی و حتی سیاسی شد .

توجه به زمینه های مختلف خدمات اجتماعی بصورت قوانین ، مصوبات ، برنامه ها و سیاستهای اجرائی به وسیلة دولتها اجتناب ناپذیر و حتی بسیار ضروری و لازم بود . «ویلیام بوریچ» اقتصاد دان انگلیس را بعهده داشت طرحی متكی بر سه اصل (بهداشت عمومی ، اشتغال كامل ، پرداخت كمك هزینه به اولیاء كودكان) را ارائه كرد . او متعقد بود كه از راه استقرار تعاون ملی و بیمه های اجتماعی ، عدالت اجتماعی تأمین خواهد شد .  بر اساس مصوبه‌ای در بیست و ششمین اجلاسیه عمومی سازمان بین المللی كار درسال 1944 در فیلادلفیا ، تحولی در زمینه خدمات اجتماعی بوجود آمد كه برخی از موارد آن چنین است :