ارزیابی وضعیت ساختمان‌های سازمان های متولی بحران درشهراصفهان به منظور برنامه‌ریزی و مدیریت بحران شهری

بحران‌های شهری جزء لاینفک بحث مدیریت شهری است و این موضوع در کلان‌شهرها شکل بسیار پیچیده‌تری به خود می‌گیرد، با توجه به جمعیت زیاد و روبه رشد کلان‌شهر اصفهان و استقرار آن در زون سنندج- سیرجان، وقوع یک زلزله بزرگ یا سایر بلایای طبیعی و انسانی بسیار حائز اهمیت خواهد بود. بنابراین لازم است که به طور جدی به مدیریت بحران برای کاهش آثار بحران‌ها  و مقابله با اثرات منفی آن‌ها توجه شود.خسارات ناشی از انواع بحران‌ها اغلب بیشتر بخش‌های یک شهر را در بر می‌گیرد ویکی از عناصری که بیشتر آسیب‌پذیر است و دچار خسارت می‌شود ساختمان‌ها است. یکی از ابعاد برنامه‌ریزی و مدیریت بحران به مقاوم‌سازی و بهینه‌سازی ساختمان‌ها می‌پردازد.لذا با توجه به اهمیت ساختمان‌های سازمان‌های مورد مطالعه که متولیان  بحران در شهرها هستند و نقشی کلیدی در بحران‌ها دارند مصون ماندن آن‌ها در برابر خسارت‌های ناشی از بحران‌ها بسیار مهم به نظر می‌رسد در نتیجه باید با رعایت اصول معماری و شهرسازی در ساخت و ساز آن‌ها طول عمر این ساختمان‌ها را بیشتر و آسیب‌پذیری‌شان را کاهش داد چرا که در صورت آسیب‌دیدگی علاوه بر اینکه عملکردشان را از دست خواهند داد نظام مدیریتی شهر نیز فلج خواهد شد .

اهداف اصلی این پژوهش ارزیابی میزان آسیب‌پذیری ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران شهر اصفهان در هنگام وقوع بحران و ارائه راهکارهایی جهت کاهش آسیب‌پذیری واحدهای مورد مطالعه در جهت انجام وظیفه در قبل، حین و بعد از بحران است.این پژوهش از نظر هدف کاربردی – توسعه‌ای و از نظر روش اسنادی، توصیفی – تحلیلی و میدانی است.. ابزار تجزیه تحلیل در این پژوهش نیز استفاده از مدل ها و روش‌های آماری در زمینه تحلیل آسیب‌پذیری با استفاده از نرم‌افزارهای آماری و گرافیکی مانند  Spssو Excel و استفاده از نرم‌افزارهای Expert choice ,GIS برای تحلیل داده‌ها است. همچنین با استفاده از مدل مرکز میانه پراکنش فضایی موقعیت ساختمان‌های سازمان‌های مورد مطالعه نشان داده شده است. در ادامه نیز با استفاده از مدل (Swot)  راهبردهایی جهت کاهش آسیب‌پذیری ساختمان‌های مورد مطالعه ارائه نمود ه ایم. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که از بین ساختمان‌های مراکز بهداشتی و درمانی، بیمارستان زهرای زینبیه با وزن 053/0بیش‌ترین میزان آسیب‌پذیری و بیمارستان الزهرا با وزن 028/0کمترین میزان آسیب‌پذیری را به خود اختصاص داده‌اند.و از میان مراکز آتش‌نشانی ایستگاه شماره 2 با وزن 055/0 آسیب‌پذیرترین ایستگاه آتش‌نشانی و ایستگاه شماره12با وزن035/0 کمترین آسیب‌پذیری را دارا است. از میان بقیة سازمان‌ها  نیز ساختمان خدمات شهری شهرداری منطقه 11 با وزن 019/0 با آسیب‌پذیری بسیار کم، رتبه اول را از نظر کمترین میزان آسیب‌پذیری و ساختمان هلال‌احمر شهرستان با وزن113/0 بیش‌ترین میزان آسیب‌پذیری را دارا می‌باشند.

 واژه‌های کلیدی : برنامه‌ریزی،سازمان‌های متولی بحران، شهر اصفهان، مدیریت بحران شهری 

فهرست مطالب

 فصل اول: کلیات پژوهش

1-1- شرح و بیان مسأله پژوهشی.. 2

1-2- اهمیت و ارزش تحقیق.. 3

1-3- اهداف تحقیق.. 3

1-4 -فرضیه‌ها و سؤال‌های پژوهش... 3

1-4-1-سؤال‌های پژوهش... 3

1-4-2-فرضیه‌های پژوهش... 4

1-5- پیشینه پژوهش... 4

1-6- روش تحقیق.. 5

1-7- مشکلات و محدودیت‌های پژوهش... 6

1- 8-کاربرد نتایج پژوهش... 6

 فصل دوم : مفاهیم،مبانی نظری وروش ها

2-1-  تعاریف و مفاهیم. 8

2-1-1-  ارزیابی.. 8

2-1-2-  برنامه ریزی.. 8

2-1-3-  بحران. 8

2-1-4-  انواع بحران. 9

2-1-5-  انواع بحران به لحاظ منشأ و خاستگاه حادثه. 9

2-1- 6- سطوح بحران. 10

2-1- 7- مدیریت بحران. 10

2-1- 8-  تعریف بحران و مدیریت بحران. 11

2-1-9-  اهداف مدیریت بحران. 14

2-1-10-  مراحل مدیریت بحران. 14

2-1-11-  ویژگی‌های مدیریت بحران. 15

   2-1-12- سطوح مختلف مدیریت بحران............................................................................. 15

2-1-13- سازمان‌های متولی بحران. 16

2-1-14-  تعریف و تحلیل آسیب‌پذیری.. 16

2-1- 15-  مشخصات زمین.. 16

2-1-16-  تعریف ساختمان. 17

 2-1- 17-  نوع مصالح.. 17

2-1- 18-  خواص فیزیکی مصالح ساختمانی.. 17

2-1- 19-  تعریف و مفهوم پی.. 17

2-1- 20- اسکلت ساختمان. 19

2-1- 21-  تیر و ستون و انواع آن. 19

2-1- 22-  دیوار 20

2-1- 23-  تعریف سقف و انواع آن. 22

2-1- 24- سقف در ساختمان‌های فلزی.. 23

2-1- 25- سقف در ساختمان‌های صنعتی.. 23

2-1- 26- نما 23

2-1- 27-  تعریف و مفهوم پله. 23

2-1- 28-  درها 25

2-1- 29-  ارتفاع و تعداد طبقات.. 25

2-1- 30-  عمر بنا 26

2-1- 31- کیفیت بنا 26

2-1- 32-  عرض معابر مجاور 26

2-1- 33-  سیستم های گرمایشی.. 27

2-1- 34-  انواع ساختمان از لحاظ مصالح مصرفی.. 27

2-1-  35-  طبقه‌بندی مصالح.. 28

2-1- 36-  ویژگی‌های بنا - سازه 29

2-1- 37-  انواع ساختمان‌ها 29

2-1- 38-  سیستم های مقاوم در برابر نیروهای جانبی ساختمان. 30

2-1- 39-  انواع ساختمان. 31

2-1- 40-  تحصیلات.. 33

2-2-  دیدگاه‌ها و مبانی نظری.. 34

2-2-1-  مصالح اسکلت و دیوار 34

2-2-2- سقف.. 35

2-2-3-  نمای ساختمان. 36

2-2-4- محدودیت ارتفاع ساختمان و طبقات آن. 37

2-2- 5-وضعیت ارتباطی و دسترسی.. 37

2-2- 6- عرض معابر. 38

 2-2- 7- عرض معابر مجاور 39

2-2- 8- درجه محصوریت.. 39

2-2-9- سرانة فضا برای هر نفر. 40

2-2-10- اصول کلی برای طرح سازه‌های مقاوم در برابر زلزله. 40

2-2- 11-  دسته‌بندی ساختمان‌ها از نظر ترافیک (ترافیک جمعیت) 40

2-2- 12- گروه‌بندی ساختمان‌ها بر حسب شکل.. 41

2-2- 13-  تقسیم‌بندی ساختمان‌ها به لحاظ اهمیت.. 41

2-2- 14-  دیدگاه‌ها و الگوهای واکنش در برابر مدیریت بحران. 42

2-2- 15-  نظریات مکاتب مختلف در رابطه با مدیریت بحران. 43

2-2- 16-  دیدگاه‌های مدیریت بحران. 44

2-2- 17- رویکردهای مدیریت بحران. 45

2-2- 18-  تجارب برنامه‌ریزی و مدیریت بحران در کشورهای مختلف جهان و ایران. 46

2-3- روش‌ها و تکنیک ها 49

2-3- 1-  معرفی تکنیک فرایند تحلیل سلسله مراتبی(AHP) 49

2-3- 2- روش تحلیل SWOT. 51

2-3-3-  شاخص پراکندگی در اطراف مرکز میانه. 52

فصل سوم: معرفی محدوده مورد مطالعه

3-1- ویژگی‌های طبیعی شهر اصفهان. 54

3-1-1-  موقع جغرافیایی، حدود و وسعت شهر اصفهان. 54

3-1-2-  شرایط اکولوژیک شهر اصفهان. 56

   3-1-3-  ناهمواری (توپوگرافی). 56

3-1- 4-  وضعیت عمومی زمین‌شناسی عمومی منطقة اصفهان. 57

3- 1- 5-  بررسی کلیات زمین‌شناسی اصفهان. 57

3-1- 6-  لرزه‌خیزی گستره اصفهان. 58

3-1- 7-  خطر لرزه‌خیزی شهر اصفهان. 59

3-1- 8-  خاک... 59

3-1-9-  ویژگی‌های آب و هوایی.. 60

3-1- 10- اقلیم شهر اصفهان. 60

3-2-  ویژگی‌های انسانی.. 63

3-2- 1-  جغرافیای تاریخی اصفهان(علل وجودی شهر اصفهان) 63

3-2-2- پیشینة تاریخی شهر اصفهان. 64

 3-2-3- ویژگی‌های جمعیتی شهر اصفهان. 68

3-2- 4-  عوامل شکل‌گیری ساختار شهری اصفهان. 69

3-2- 5-  مناطق شهرداری اصفهان. 70

فصل چهارم : تحلیل داده های پژوهش

4-1- بررسی وضعیت ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران شهر اصفهان از نظرشاخص های مورد مطالعه  73

4-2-  تحلیل سلسله مراتبی (AHP) ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران شهر اصفهان. 83

4-2-1-  بررسی وضعیت آسیب‌پذیری ساختمان‌های شهرداری‌های شهر اصفهان. 84

4-2-2-  بررسی وضعیت آسیب‌پذیری ساختمان‌های سازمان‌های هلال‌احمر، بهزیستی، کمیته امداد، فرمانداری و ساختمان اداری آتش‌نشانی شهر اصفهان. 85

4-2-3-  بررسی وضعیت ساختمان‌های شرکت مخابرات شهر اصفهان. 86

4-2- 4-  بررسی وضعیت ساختمان‌های شرکت گاز، شرکت آب و فاضلاب و شرکت توزیع برق شهر اصفهان  87

4-2- 5-  بررسی وضعیت ساختمان‌های مراکز آتش‌نشانی شهر اصفهان. 88

4-2-6-  بررسی وضعیت ساختمان‌های مراکز بهداشتی و درمانی شهر اصفهان. 90

4-3- تحلیل SWOT ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران شهر اصفهان. 92

  4-3-1-  گام نخست : عوامل داخلی مؤثر بر کاهش آسیب‌پذیری ساختمان‌های سازمان‌های متولی   

    بحران شهر اصفهان.. 92

4-3-2-  گام دوم : عوامل خارجی مؤثر بر کاهش آسیب‌پذیری ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران شهر اصفهان  94

4-3-3-  تحلیل عوامل داخلی و خارجی.. 95

4-3-4-  تحلیل نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها با استفاده از ماتریسSWOT. 97

4-4-  شاخص پراکندگی در اطراف مرکز میانه. 99

4- 5-  شعاع عملکردی ایستگاه‌های آتش‌نشانی شهر اصفهان. 101

4-6-  شعاع عملکردی مراکز بهداشتی درمانی شهر اصفهان. 102

فصل پنجم:: جمع بندی،نتیجه گیری وارائه پیشنهادات

5-1- جمع‌بندی فصول. 104

5-2- سؤالات و بررسی فرضیات.. 104

5-2- 1- سؤال اول. 104

5-2- 2- سؤال دوم. 104

5-2-3- فرضیة اول. 105

 5-2- 4- فرضیة دوم. 105

5-3- مشکلات و نارسایی‌ها 106

5-4- پیشنهادات و راهبردها 106

    منابع ومأخذ............................................................................................................... 113

فهرست شکل‌ها

 شکل ‏2‑1- دیاگرام نیازها و منابع. 12

شکل2‑2-  مدیریت بحران و ابزارهای آن درجهت کاهش و جبران خسارت‌های ناشی از بحران‌ها 13

شکل ‏2‑3- مراحل مدیریت بحران. 14

شکل ‏2‑4- طبقه‌بندی بارهای متداول وارد بر ساختمان. 31

شکل ‏2‑5- سطوح استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی.. 50

شکل3‑1- نقشه محدودة مورد مطالعه. 55

شکل4‑1- اولویت‌بندی ساختمان‌های شهرداری‌های شهر اصفهان از نظر میزان آسیب‌پذیری.. 83

شکل ‏4‑2-  اولویت‌بندی ساختمان‌های سازمان‌های هلال‌احمر،بهزیستی، کمیته امداد، فرمانداری، ساختمان اداری آتش‌نشانی شهر اصفهان از نظر میزان آسیب‌پذیری.. 84

شکل 4‑3- اولویت‌بندی ساختمان‌های شرکت مخابرات شهر اصفهان از نظر میزان آسیب‌پذیری.. 85

شکل 4- 4-  اولویت‌بندی ساختمان‌های شرکت گاز، شرکت آب و فاضلاب و شرکت برق شهر اصفهان از نظر میزان آسیب‌پذیری   86

شکل 4‑ 5- اولویت‌بندی ساختمان‌های مراکز آتش‌نشانی شهر اصفهان از نظر میزان آسیب‌پذیری.. 89

شکل‏4‑ 6- اولویت‌بندی ساختمان‌های مراکز بهداشتی و درمانی شهراصفهان از نظر میزان آسیب‌پذیری.. 90

شکل4‑ 7- آسیب‌پذیری ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران شهر اصفهان. 91

شکل4‑ 8-  امتیازات کسب شده توسط عوامل مؤثر برکاهش آسیب پذیری ساختمان های سازمان های متولی بحران . 97

شکل4‑ 9-  شعاع عملکردی ایستگاه‌های آتش‌نشانی شهر اصفهان تا فاصلة 5/2 کیلومترمربع  100

شکل4‑ 10-  شعاع عملکردی مراکز بهداشتی درمانی شهر اصفهان تا فاصلة 5/1 کیلومترمربع  . 101

فهرست جدول‌ها

جدول 2‑1- رابطه آسیب‌پذیری و نوع مصالح.. 34

جدول ‏2‑2- مقادیر توصیه‌شده برای حداکثر ارتفاع ساختمان (H)به متر و تعداد طبقات(n) 35

جدول 2‑3- رابطة عرض معبر و درجة آسیب‌پذیری.. 38

جدول ‏2‑ 4- رابطه آسیب‌پذیری و سلسله‌مراتب شبکه معابر شهری.. 39

جدول ‏2‑5- مقایسه زوجی یا دو به دوی ساعتی.. 51

جدول 2‑6- مقیاس مقایسه دو به دو در AHP. 52

جدول 3-1- میانگین سی ساله بارش شهر اصفهان(1355-1387) 62

جدول 3‑2- جمعیت شهر اصفهان در خلال سال‌های 1335 تا 1385 و برآورد آن تا سال 1405. 68

جدول 3‑3- نرخ رشد جمعیت شهر اصفهان از سال 1335 تا 1385. 68

جدول 3- 4- بررسی سهم گروه‌های سنی در شهر اصفهان. 69

جدول 3- 5- ویژگی‌های جمعیتی و مساحتی شهر اصفهان به تفکیک مناطق چهارده گانه. 70

جدول 4‑1- وضعیت ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران شهر اصفهان از نظر مصالح پی.. 72

جدول ‏4‑2- وضعیت ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران شهر اصفهان از نظر مصالح اسکلت.. 72

جدول ‏4‑3- وضعیت ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران شهر اصفهان از نظر مصالح دیوار 72

جدول ‏4‑ 4- وضعیت ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران شهر اصفهان از نظر مصالح سقف.. 73

جدول ‏4‑5- وضعیت ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران شهر اصفهان از نظر مصالح نما 73

جدول 4-6- وضعیت ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران شهر اصفهان از لحاظ مساحت زمین.. 73

جدول 4-7 - وضعیت ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران شهر اصفهان از لحاظ مساحت زیربنا 74

جدول 4-8- وضعیت ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران شهر اصفهان از لحاظ تعداد درب ورودی.. 74

جدول 4-9- وضعیت ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران شهراصفهان ازلحاظ تعداد درب اضطراری.. 74

جدول 4-10 - وضعیت ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران شهراصفهان ازلحاظ موقعیت ساختمان. 75

جدول 4- 11- وضعیت ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران شهر اصفهان از لحاظ عرض معابر اطراف ساختمان  75

جدول 4-12- وضعیت ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران شهر اصفهان از لحاظ سبک بافت شهر. 75

جدول 4-13- وضعیت ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران شهر اصفهان از لحاظ دفع زباله. 77

جدول 4-14- وضعیت ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران شهر اصفهان از لحاظ سال ساخت.. 76

جدول 4- 15- وضعیت ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران شهراصفهان از لحاظ کیفیت ساختمان. 76

جدول 4- 16- وضعیت ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران شهر اصفهان از بافت ساختمان. 76

جدول4-17- وضعیت ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران شهر اصفهان از لحاظ تعداد طبقات.. 77

جدول 4-18- وضعیت ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران شهر اصفهان از لحاظ تعداد اتاق.. 77

جدول 4-19- وضعیت ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران شهر اصفهان از لحاظ ارتفاع ساختمان. 77

جدول4- 20- وضعیت ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران شهر اصفهان از لحاظ تعداد واحدهای اداری   78

جدول 4- 21- وضعیت ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران شهر اصفهان از لحاظ تعداد کارکنان. 78

جدول 4- 22-  وضعیت ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران شهر اصفهان از لحاظ میزان تحصیلات کارکنان  78

جدول 4- 23- وضعیت ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران شهر اصفهان از لحاظ تعداد مراجعین.. 79

جدول 4-24- وضعیت مراکز بهداشت ودرمان شهر اصفهان از لحاظ تعداد تخت.. 79

جدول 4- 25- وضعیت مراکز بهداشت ودرمان شهر اصفهان از لحاظ تعداد اورژانس... 79

جدول 4- 26- وضعیت مراکز بهداشت ودرمان شهر اصفهان از لحاظ تعداد بخش... 80

جدول 4-27- وضعیت مراکز بهداشت ودرمان شهر اصفهان از لحاظ تعداد پزشک... 80

جدول 4- 28- وضعیت ایستگاه های آتش نشانی شهر اصفهان از لحاظ تعداد دهنه آشیانه. 80

جدول4- 29- وضعیت ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران شهر اصفهان از لحاظ سیستم گرمایشی.. 81

جدول 4-30- وضعیت ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران شهر اصفهان ازلحاظ سیستم سرمایشی.. 81

جدول4- 31- وضعیت ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران شهراصفهان ازلحاظ سیستم آتش‌نشانی.. 81

 جدول ‏4‑32- وزن معیارها و زیر معیارهای مورد بررسی در پژوهش با استفاده از تکنیکAHP. 82

جدول‏4‑33- اولویت‌بندی ساختمان‌های شهرداری‌های شهر اصفهان از نظر میزان آسیب‌پذیری.. 83

جدول ‏4‑ 34-  اولویت‌بندی ساختمان‌های سازمان‌های هلال‌احمر،بهزیستی، کمیته امداد، فرمانداری، ساختمان اداری آتش‌نشانی شهر اصفهان از نظر میزان آسیب‌پذیری.. 84

جدول ‏4‑ 35- اولویت‌بندی ساختمان‌های شرکت مخابرات شهر اصفهان از نظر میزان آسیب‌پذیری.. 85

جدول ‏4‑ 36-  اولویت‌بندی آسیب‌پذیری ساختمان‌های شرکت گاز، شرکت آب و فاضلاب و شرکت توزیع برق شهر اصفهان  86

جدول ‏4‑ 37-  وزن معیارها و زیر معیارهای مراکز آتش‌نشانی با استفاده از تکنیکAHP. 87

جدول ‏4‑ 38- اولویت‌بندی ساختمان‌های مراکز آتش‌نشانی شهر اصفهان از نظر میزان آسیب‌پذیری.. 88

جدول ‏4‑ 39- وزن معیارها و زیر معیارهای مراکز  بهداشتی و درمانی با استفاده از تکنیکAHP. 88

جدو ل ‏4‑40- اولویت‌بندی ساختمان‌های مراکز بهداشتی و درمانی شهراصفهان از نظر میزان آسیب‌پذیری   90

جدول ‏4‑ 41- عوامل داخلی کاهش آسیب‌پذیری ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران شهر اصفهان. 92

جدول ‏4‑ 42- عوامل خارجی کاهش آسیب‌پذیری ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران شهراصفهان. 93

جدول ‏4‑ 43- ماتریس عوامل داخلی (قوت ها؛ strangth) 94

جدول ‏4‑ 44- ماتریس عوامل داخلی (ضعف ها؛ weakness) 95

جدول ‏4‑ 45- ماتریس عوامل خارجی (فرصت ها) 95

جدول ‏4‑ 46- ماتریس عوامل خارجی (تهدیدها) 96

جدول4‑ 47-  امتیازات کسب‌شده توسط عوامل مؤثر بر کاهش آسیب‌پذیری ساختمان‌های سازمان‌های متولی بحران شهر اصفهان  97

جدول 5‑1-  اولویت زمانی و مکانی پیشنهادات و راهبردها 108