بررسی و مقایسه شروح مثنوی مولوی بر ابیات بحث بر انگیز دفتر اول
مولانا جلالالدین محمد بلخی معروف به ملّای روم و مولوی رومی، در ششم ربیع الاوّل سال604 هجری قمری در بلخ به دنیا آمد و در سال 672 ه.ق در قونیه وفات یافت. مولوی یکی از بزرگان نامآور در عرصهی تصوّف اسلامی قرون میانه است. کتاب نامآور وی، مثنوی، از امّهات آثار عرفانی در ادبیات فارسی و بل ادبیات جهان است که از ابتدا توجّه بسیاری را به خود جلب کرد و شروح گونهگونی بر آن نگاشته شد.
در این پژوهش ، ابتدا مختصری از زندگینامهی مولانا و سپس بحثی کوتاه در مورد سیر شرح نویسی و شرح حال شارحان مذکور بهدست داده شده و سپس به بررسی ابیات مهم و بحثبرانگیز دفتر اول مثنوی پرداخته شده است.
می توان گفت بهرهگیری شارحان از مثنوی و دیگر آثار مولانا در شرح ابیات مثنوی،که معیار اصلی نگارنده در بررسی مثنوی و شروح آن است،یکسان و در یک سطح نیست. این رساله میکوشد با تکیه بر ابیات مشابه مثنوی، برخی نکات مغفول در بررسی و شرح این کتاب بزرگ را متذکر شود.
واژه های کلیدی: مولوی، مثنوی، دفتر اول، شرح و بررسی
فهرست مطالب
عنوان صفحه
چکیده............................................................................................................................................................. 1
فصل اول: کلیات
1-1- مقدمه ................................................................................................................................................ 3
1-2- هدف تحقیق..................................................................................................................................... 5
1-3- پیشینه ی تحقیق............................................................................................................................ 5
1-4- روش تحقیق...................................................................................................................................... 6
فصل دوم: زندگی نامه ی مولانا
2-1- نام، تخلص.......................................................................................................................................... 8
2-2- ولادت و زادگاه مولانا...................................................................................................................... 8
2-3- قدیمی ترین منبع نام مولانا......................................................................................................... 9
2-4- نسب و خاندان مولانا....................................................................................................................... 9
2-5- هجرت یا فرار از بلخ........................................................................................................................ 9
2-6-آثار مولانا ............................................................................................................................................ 10
2-7- وفات و مدفن مولانا......................................................................................................................... 11
فصل سوم: سیری اجمالی در شرح نویسی و شرح حال شارحان مثنوی
3-1- اولین شارحان مثنوی..................................................................................................................... 14
3-2- قدیمی ترین شارح مثنوی............................................................................................................ 15
3-3- شروح مثنوی از آغاز....................................................................................................................... 16
3-3-1- شرح های قرن نهم.................................................................................................................... 16
3-3-2- شرح های قرن دهم تا سیزدهم............................................................................................. 16
3-4- شرح حال شارحان........................................................................................................................... 17
3-4-1- اسماعیل آنقروی......................................................................................................................... 17
3-4-2- رینولد نیکلسون ......................................................................................................................... 19
3-4-2- 1- آثار نیکلسون......................................................................................................................... 20
3-4-2-2- بررسی ویژگی ها و نقد و تحلیل شرح نیکلسون.......................................................... 23
3-4-3- بدیع الزمان فروزانفر................................................................................................................... 24
3-4-3-1- بررسی شرح فروزانفر............................................................................................................ 25
3-4-4- عبدالباقی گولپینارلی ............................................................................................................... 26
3-4-5- محمد استعلامی......................................................................................................................... 29
3-4-6- کریم زمانی................................................................................................................................... 30
فصل چهارم: مقایسه ی شروح بر ابیات بحث بر انگیز
1-بشنو این نی چون حکایت می کند................................................................................................... 33
2- کز نیستان تا مرا ببریده اند................................................................................................................ 37
3- سینه خواهم شرحه شرحه از فراق................................................................................................. 39
4- هر کسی کو دور ماند از اصل خویش.............................................................................................. 41
5- من به هر جمعیّتی نالان شدم.......................................................................................................... 43
6- هر کسی از ظن خود شد یار من...................................................................................................... 45
7- سرّ من از ناله ی من دور نیست....................................................................................................... 48
8- تن زجان و جان زتن مستور نیست................................................................................................. 50
9- آتش است این بانگ نای و نیست باد.............................................................................................. 52
10- آتش عشق است کاندر نی فتاد...................................................................................................... 54
11- نی، حریف هر که از یاری برید....................................................................................................... 56
12- همچو نی، زهری و تریاقی که دید؟............................................................................................. 59
13- نی، حدیث راه پرخون می کند...................................................................................................... 60
14- محرم این هوش جز بیهوش نیست ............................................................................................ 62
15- در غم ما، روزها بیگاه شد .............................................................................................................. 64
16- روزها گر رفت، گو: رو باک نیست.................................................................................................. 66
17- هر که جز ماهی ز آبش سیر شد.................................................................................................. 68
18- در نیابد حال پخته هیچ خام.......................................................................................................... 70
19- ای دوای نخوت و ناموس ما............................................................................................................. 71
20- با لب دمساز خود گر جفتمی......................................................................................................... 73
21- من چگونه هوش دارم پیش وپس................................................................................................ 75
22- آینه ات دانی چرا غماز نیست........................................................................................................ 77
23- اتفاقاً شاه روزی شد سوار................................................................................................................. 79
24- می رسید از دور مانند هلال........................................................................................................... 80
25- نیست وش باشد خیال اندر روان................................................................................................... 80
26- آن خیالاتی که دام اولیاست........................................................................................................... 83
27- از خدا جوییم توفیق ادب................................................................................................................ 85
28- گرچه تفسیر زبان روشن گر است................................................................................................. 88
29- از وی ار سایه نشانی می دهد........................................................................................................ 90
30- سایه خود آرد تو را همچون سمر................................................................................................. 90
31- خود غریبی در جهان چون شمس نیست................................................................................... 92
32- این نفس جان در تنم بر تافته ست.............................................................................................. 94
33- عشق هایی کز پی رنگی بود........................................................................................................... 95
34- کاش کان هم ننگ بودی یکسری................................................................................................. 97
35- وهم موسی با همه نور و هنر......................................................................................................... 99
36- آن گل سرخ است، تو خونش مخوان............................................................................................ 101
37- حرف ظرف آمد درو معنی چو آب............................................................................................... 102
38- بحر تلخ و بحر شیرین در جهان..................................................................................................... 104
39- گه چنین بنماید و گه ضد این...................................................................................................... 107
40- بس ستاره‌ی آتش از آهن جهید ................................................................................................. 109
41- رفته در صحرای بی چون، جانشان............................................................................................... 111
42- کَیفَ مدَّ الظلُّ نقش اولیاست.......................................................................................................... 112
43- بس دل چون کوه را انگیخت او..................................................................................................... 114
44- از سبب سوزیش من سوداییم........................................................................................................ 116
45- ما عدم هاییم و هستی های ما...................................................................................................... 118
46- باد ما و بود ما از داد تست............................................................................................................... 120
47- لذت هستی نمودی نیست را.......................................................................................................... 122
48- این نه جبر، این معنی جبّاری است............................................................................................. 123
49- زاری ما شد دلیل اضطرار................................................................................................................ 127
50- ور توگویی غافل است از جبر او..................................................................................................... 127
51- هست این را خوش جواب ار بشنوی........................................................................................... 127
52- آن زمان که می شوی بیمار تو....................................................................................................... 127
53- می نماید بر تو زشتی گنه............................................................................................................... 127
54- انبیا در کار دنیا جبری اند............................................................................................................... 131
55- او نماید هم به دل ها خویش را.................................................................................................... 132
56- نیکوان را هست میراث از خوش آب .......................................................................................... 133
57- اختران اند از ورای اختران.............................................................................................................. 136
58- دامهاشان مرغ گردونی گرفت.......................................................................................................... 138
59- جان زپیدایی و نزدیکی است گم................................................................................................... 140
60- از شراب قهر، چون مستی دهی..................................................................................................... 142
61- لفظ جبرم، عشق را بی صبر کرد.................................................................................................. 144
62- این، معیت با حق است و جبر نیست.......................................................................................... 146
63- ور به خواب آییم، مستان وییم....................................................................................................... 148
64- این چه بلبل؟ این نهنگ آتشی است........................................................................................... 150
65-عاشق کلّ است و خود کلّ است او................................................................................................ 151
66- فعل را در غیب، اثرها زادنی است................................................................................................. 154
67- اولیا را هست قدرت از اله................................................................................................................ 156
68- بسته درهای موالید از سبب............................................................................................................ 158
69- آن دمی کز آدمش کردم نهان........................................................................................................ 160
70- آن دمی را که نگفتم با خلیل......................................................................................................... 160
71- آن دمی کز وی مسیحا دم نزد....................................................................................................... 160
72- آنکه او شاه است، او بی کار نیست............................................................................................... 163
73- چون به طوفی، خود به طوفی مرتدی.......................................................................................... 165
74- بهر این مؤمن همی گوید زبیم...................................................................................................... 167
75- گفت پیغمبر که: زن بر عاقلان....................................................................................................... 169
76- پرتو حقّ است آن، معشوق نیست................................................................................................. 171
77- موسی و فرعون معنی را رهی........................................................................................................ 173
78- زان تعلق کرد با جسمی اله............................................................................................................ 175
79- تنگتر آمد خیالات از عدم............................................................................................................... 176
80- گفت المعنی هو اللّه شیخ دین...................................................................................................... 178
81- واگشایم هفت سوراخ نفاق............................................................................................................... 180
82- مدّتی معکوس باشد کارها............................................................................................................... 182
83- تا که بس سلطان و عالب همّتی.................................................................................................... 182
84- زاجنحه ی نور ثلاث أو رباع............................................................................................................ 184
85- این سخن پایان ندارد، زید کو؟...................................................................................................... 186
86- زید را اکنون نیابی، کو گریخت...................................................................................................... 186
87- حمله آرند از عدم، سوی وجود...................................................................................................... 187
88- سر چه می پیچی؟ کنی نادیده ای............................................................................................... 188
89- در عدم، افشرده بودی پای خویش................................................................................................ 188
90- خلق را دو دیده در خاک و ممات................................................................................................. 189
91- جهد کن تا صد گمان گردد نود..................................................................................................... 189
92- در مروّت ابر موسی ای به تیه ....................................................................................................... 192
93- سال ها گر ظن دود با پای خویش .............................................................................................. 193
94- چون جنین را نوبت تدبیر رو.......................................................................................................... 193
95- سال‌ها گر ظن دود با پای خویش ................................................................................................ 195
96- باز باش ای باب رحمت تا ابد.......................................................................................................... 195
97- مر جفا گر را چنین ها میدهم....................................................................................................... 198
98- مرگ بی مرگی بود ما را حلال....................................................................................................... 200
99-آن که او تن را بدین سان پی کند................................................................................................. 202
100- ای دریغا لقمه یی دو خورده شد................................................................................................ 204
فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادها
نتیجه‌گیری و پیشنهادها .......................................................................................................................... 206
فهرست منابع................................................................................................................................................ 209
چکیده ی انگلیسی...................................................................................................................................... 212
محصولات ویژه
مشاهده همهمحصولات مرتبط
