مقایسة مبانی فكری و سنت شعری رودكی (پدر شعر فارسی) و نیما یوشیج (پدر شعر نو فارسی)
مقدمه و پیشگفتار:
سالهاست كه نام رودكی پیوسته با عنوان «پدر شعر فارسی» و نام نیما یوشیج (علی اسفندیاری) با عنوان «پدر شعر نو فارسی» همراه بوده است و گاه خواننده بدون آنكه علت واقعی این وجه تسمیه را بداند آن را به خاطر سپره و بارها ذكر نموده است.
شاعران بزرگواری كه هر كدام در اعتلای فرهنگ و ادب غنی ایرانی بسیار كوشیده‌اند و تأثیرگذار بوده‌اند و هركدام تحولات بسیار عظیمی را در زمانه و عصر خویش حاصل كرده‌اند.
افراد بسیاری نیز در معرفی آنان و توضیح و گزارش آثارشان گام نهاده‌اند.
در این تحقیق كوشیده شده است تا بین مبانی فكری و سنت شعری این دو شاعر، مقایسه‌ای انجام دهم و در ضمن به علل و دلایلی كه باعث شده است از میان خیل عظیم شاعران و گویندگان فارسی از دیرباز تاكنون این دو را به عنوان پدران شعر فارسی برگزیده‌اند، اشاره نمایم.
به نظر محقق برای یك مقایسه‌ی اصولی و صحیح، نخست باید به بررسی و شناخت جزئیات مطالب مورد قیاس پرداخت و سپس نتیجه‌گیری نمود. البته قابل ذكر است كه اگر بخواهیم یك مقایسه‌ی نسبتاً اصولی انجام دهیم؛ باید با توجه به آنكه تعداد ابیات بر جای مانده از این دو شاعر بسیار از لحاظ كمیت با هم اختلاف دارند و چون تعداد ابیات بر جای مانده از رودكی كمتر از هزار بیت است ولی در مورد نیما یوشیج این تعداد چندین برابر می‌باشد؛ لذا به ذكر پاره‌ای از آنها می‌پردازیم تا بدین وسیله یك توازن تقریباً منطقی بین شمار ابیات این دو شاعر از لحاظ ارزیابی برقرار گردد.
لازم به ذكر است كه در تذكره‌ها و كتب تاریخ ادبیات درباره‌ی شمار اشعار رودكی سخن بسیار گرفته‌اند: برخی آن را متجاوز از یك میلیون بیت می‌دانند و برخی دیگر بر آن‌اند كه 700 هزار بیت بوده، و نیز آورده‌اند كه شعر رودكی در صد دفتر گردآوری شده بوده كه بی‌گمان این ارقام مبالغه‌آمیز است. آنچه مسلم است آن است كه رودكی پر شعر بوده و اكنون همان‌طور كه ذكر شد مقدار اندكی از سروده‌های او در دست است.
در این مجموعه تلاش شده است كه با بررسی و تفحص بر روی اكثر آثار و تحقیقاتی كه در باب این دو شاعر شده است و در كنار هم قرار دادن آن مطالب به نتیجه‌ای كه مورد نظر است، دست یافته شود. در باب رودكی و نیما یوشیج تحقیقات و كتب فراوانی به انجام رسیده و تألیف شده است؛ اما آنچه اكنون پس از سالها می‌تواند انگیزه‌ای برای تأمل و تألیفی دوباره در شعر و زندگی این دو شاعر باشد، یكی همان مقایسه‌ی مبانی فكری و سنت شعری این دو است و نیز شاید با این روش پاره‌ای از ابهامات با این روش از میان برداشته شود و دیگر آن كه شاید در كنار هم قرار دادن مطالب به صورت مقایسه‌ای راه تازه‌ای را در نقد و تحلیل اشعار این دو گوینده‌ی شهیر ایرانی به همراه داشته باشد.
مجموعه‌ی حاضر به هر حال كوششی است برای آشنایی و باز آشنایی كه از منابعی بسیار با ارزش در این زمینه مدد جسته است.
. دیوان شعر رودكی (حاوی همه اشعار مستند بر پایه تازه‌ترین یافته‌ها با بیت نما و نمایة عام)، دكتر جعفر شعار، ص 5.
فهرست:
مقدمه و پیشگفتار.................................................................................................. 1
نخستین شناسندگان رودكی.................................................................................. 4
نخستین شناسندگان نیما یوشیج............................................................................ 7
عقاید و افكار رودكی:............................................................................................ 9
1- عقاید و افكار حكیمانه و اندرزگویی................................................................ 9
2- رقیق القلب و باهوش بودن رودكی................................................................. 11
3- حس بی‌نیازی................................................................................................... 12
4- نیكنامی............................................................................................................. 12
5- مذهبی بودن..................................................................................................... 13
عقاید و افكار نیما یوشیج:...................................................................................... 16
1- مهربانی و دلسوز بودن................................................................................... 16
2- اجتماعی و سیاسی بودن نیما.......................................................................... 18
3- پند و اندرزگویی.............................................................................................. 25
4- پایبندی نیما به زادگاه و طبیعت و مظاهر آن.................................................. 26
5- استواری و پایبندی به عقاید............................................................................ 30
6- اصول عقاید نیما در باب نظم و نثر................................................................. 30
7- عقاید مذهبی نیما.............................................................................................. 31
معلومات رودكی و بازتاب آن در اشعارش.......................................................... 32
1- قرآن و حدیث.................................................................................................. 36
2- اشاره به داستانهای قرآن و اساطیر سامی..................................................... 37
3- بهره‌گیری از مضامین شعر عرب و اشاره به سرایندگان آنها....................... 37
4- اشاره به اساطیر ایرانی و داستانهای پهلوانی................................................. 38
5- اشارات علمی و فلسفی.................................................................................... 38
معلومات نیما یوشیج و بازتاب آن در اشعار وی.................................................. 39
1- آشنایی و تسلط بر زبان فرانسه...................................................................... 39
2- یاد‌گیری زبان عربی......................................................................................... 39
3- تسلط بر سبك و اوزان اشعار قدما................................................................. 40
4- آشنایی با هنر موسیقی.................................................................................... 40
5- تدریس زبان فارسی و عربی........................................................................... 41
6- توانایی بر نویسندگی و داستان نویسی و نمایشنامه نویسی........................... 41
7- آشنایی با نقد ادبی........................................................................................... 42
8- تسلط بر سبك رمانتیسم و سمبلیسم............................................................... 42
9- آشنایی نیما با فقه و اصول و حكمت............................................................... 45
رودكی پدر شعر فارسی و علل و دلایل آن.......................................................... 46
نیما پدر شعر فارسی و علل و دلایل آن................................................................ 53
نكات دستوری و صنایع ادبی در اشعار رودكی .................................................. 60
1- ویژگیهای صرفی............................................................................................. 61
1-1) افعال............................................................................................................. 61
2-1) اسمها .......................................................................................................... 62
3-1) حروف ......................................................................................................... 63
- استعمال حروف ربط یا اضافه مركب .............................................................. 64
4-1) پیشوندها ..................................................................................................... 64
استعمال و حذف به قرینة پیشوند « بـ » تاكیدی................................................... 64
استعمال پیشوند‌های كهن ..................................................................................... 65
استعمال پسوند (ومند) به جای مند ...................................................................... 65
استعمال فراوان كاف تحبیب، تصغیر، تلطیف......................................................... 65
ابدال حروف ......................................................................................................... 66
2) ساختار نحوی................................................................................................... 66
2-1) جمله ............................................................................................................ 66
2-2) ضمایر ......................................................................................................... 66
3-2) تكرار كلمه ................................................................................................... 67
نكات دستوری ...................................................................................................... 68
اضافه تشبیهی ...................................................................................................... 68
كاربرد دو حرف اضافه برای یك متمم ................................................................ 69
صفت جانشین موصوف ....................................................................................... 70
صفت فاعلی........................................................................................................... 70
صفت بیانی ........................................................................................................... 71
صفت مفعولی ....................................................................................................... 71
بدل ....................................................................................................................... 71
قید شك و تردید ................................................................................................... 71
قید تنبیه ................................................................................................................ 72
صوت (شبه جمله تأسف) ..................................................................................... 72
ضمیر ملكی .......................................................................................................... 72
پسوند دارندگی و اتصاف .................................................................................... 72
انواع الف ............................................................................................................... 72
الف ندا .................................................................................................................. 72
الف زاید ................................................................................................................ 73
الف تاكید .............................................................................................................. 73
الف اطلاق ............................................................................................................. 73
اسم مصدر ........................................................................................................... 73
ی مصدری ........................................................................................................... 73
فعل دعایی ............................................................................................................ 74
جمله معترضه ...................................................................................................... 74
اضافه استعاری .................................................................................................... 74
واو حالیه .............................................................................................................. 74
كه حالیه ................................................................................................................ 75
قید حالت ............................................................................................................... 75
كاربرد می برای تاكید .......................................................................................... 75
استفهام تقریری..................................................................................................... 75
حرف ربط برای تسویه........................................................................................ 75
نمونههایی از صنایع ادبی در اشعار رودكی ...................................................... 75
تشبیه .................................................................................................................... 76
استعاره ................................................................................................................ 78
استعاره كنائی (از نوع تشخیص) .......................................................................... 79
كنایه ..................................................................................................................... 80
ایهام ..................................................................................................................... 81
تضاد، طباق .......................................................................................................... 81
غلو ........................................................................................................................ 82
مجاز ..................................................................................................................... 82
ردالمطلع ............................................................................................................... 82
جناس زاید............................................................................................................. 82
طرد و عكس.......................................................................................................... 83
تمثیل ..................................................................................................................... 83
هجویه.................................................................................................................... 83
ذو وزنین............................................................................................................... 84
حشو...................................................................................................................... 84
نكات دستوری و صنایع ادبی در شعر نیما ......................................................... 85
استعاره ................................................................................................................ 85
كنایه ..................................................................................................................... 86
مجاز ..................................................................................................................... 86
تشبیه..................................................................................................................... 88
سمبل..................................................................................................................... 89
صفت مفعولی مركب.............................................................................................. 91
كنایه ..................................................................................................................... 93
صفت فاعلی مرخم ................................................................................................ 94
تاثیر گذاری رودكی و كلام وی بر گویندگان پس از خود.................................... 97
1- سعدی ............................................................................................................. 102
2- مسعود سعد- قطران تبریزی- ابوالمظفر مكی پنجدهی- سنایی- سعدی-
ادیب‌الممالك .......................................................................................................... 102
3- سنایی .............................................................................................................. 103
4- كسایی مروزی- رشید و طواط ...................................................................... 104
5- دقیقی .............................................................................................................. 104
6- سعدی ............................................................................................................. 104
7- وزیر ابی‌طیب مصعبی...................................................................................... 105
8- عنصری بلخی ................................................................................................. 105
9- ابوشكور بلخی- فردوسی ............................................................................... 105
10- ابوطاهر خسروانی ........................................................................................ 106
11- ابوشكور بلخی............................................................................................... 106
12- فردوسی........................................................................................................ 106
13- ازرقی هروی................................................................................................. 107
14- رابعه- عنصری- سنایی غزنوی- قطران تبریزی- امیر معزی نیشابوری- رشید و طواط- ظهیر‌الدین فاریابی- فریدالدین عطار نیشابوری- خواجوی كرمانی- اوحدی مراغه‌ای ....................... 107
15- سنایی- ابن‌یمین ............................................................................................ 109
تأثیرگذاری نیما و كلام وی بر گویندگان پس از خود ......................................... 110
1- شهریار............................................................................................................ 110
دو مرغ بهشتی....................................................................................................... 111
2- ضیاء هشترودی.............................................................................................. 112
3- میرزاده عشقی................................................................................................. 112
4- اسماعیل شاهرودی......................................................................................... 113
5- شین پرتو......................................................................................................... 114
6- فروغ فرخ زاد................................................................................................... 114
7- نصرت رحمانی................................................................................................ 116
گستردگی انواع قالب‌های شعری در شعر رودكی................................................ 120
گستردگی انواع قالب‌های شعری در اشعار نیما یوشیج........................................ 124
رودكی و مدیحه‌سرایی در اشعار او..................................................................... 136
نیما یوشیج و مدیحه‌سرایی.................................................................................... 143
ویژگیهای اشعار رودكی....................................................................................... 149
ویژگیهای اشعار نیما............................................................................................. 160
مضامین اشعار رودكی ........................................................................................ 169
مدح ....................................................................................................................... 169
تغزل ..................................................................................................................... 171
توصیف ................................................................................................................ 172
خمریات.................................................................................................................. 173
مرثیه .................................................................................................................... 174
هجو ...................................................................................................................... 176
زهد و پند ............................................................................................................. 177
مضامین اشعار نیما یوشیج .................................................................................. 180
طبیعت گرایی ........................................................................................................ 180
شب ....................................................................................................................... 186
انسان دوستی ....................................................................................................... 189
نمادگرایی (سمبولیسم) ......................................................................................... 191
راز و رمز جانوران در شعر نیما ........................................................................ 196
1- آواز قفس......................................................................................................... 197
2- پرنده منزوی ................................................................................................... 197
3- توكا ................................................................................................................. 198
4- خریت .............................................................................................................. 199
5- خروس ............................................................................................................ 200
6- داروگ ............................................................................................................ 201
7- روباه ............................................................................................................... 202
8- سیولیشه ......................................................................................................... 202
9- شب‌پره ساحل نزدیك ..................................................................................... 203
10- غراب ............................................................................................................ 204
11- ققنوس .......................................................................................................... 205
12- قو ................................................................................................................. 206
13- كاكلی ............................................................................................................ 206
14- كبك .............................................................................................................. 207
15- كرم ابریشم .................................................................................................. 207
16- كك كی (گاو نر) ............................................................................................ 207
17- گاو ................................................................................................................ 208
18- گرگ ............................................................................................................. 209
19- لاشخورها ..................................................................................................... 210
20- مرغ شكسته‌پر .............................................................................................. 211
سبك اشعار رودكی .............................................................................................. 213
بررسی سبكی نمونههایی از اشعار رودكی ......................................................... 217
شعر زندگانی و مرگ ........................................................................................... 217
شعر عصا بیار كه وقت عصا و انبان بود............................................................. 218
نتیجه‌گیری ............................................................................................................ 224
سبك اشعار نیما ................................................................................................... 226
نمونه‌ای از شعر آزاد نیما «شعر مهتاب».............................................................. 227
نتیجه‌گیری ............................................................................................................ 231
فهرست منابع و مآخذ............................................................................................ 233
محصولات ویژه
مشاهده همهمحصولات مرتبط
