تحقیق در مورد از جمهوری تا سلطنت


شاه در اروپا چه میكند؟
در خلال نغمة جمهوری در ایران، اروپائیان و عده ای دیگر در كشورهای خارجه مانند مصر و عراق و تركیه و غیره تصور میكردند كه جنبش جمهوری خواهی در ایران طبیعی بوده و ملت ایران برای برقراری رژیم جمهوری واقعاً قیام و اقدام كرده است، لذا پاره ای از جراید در اطراف نهضت جمهوری در ایران قلمفرسائی كرده مقالات و اخبار مختلفی راجع به این نهضت انتشار می دادند.
از جمله جرایدی كه در این زمینه به بحث پرداخته روزنامه «لاپره مس» منطبعة پاریس می باشد كه در تاریخ 32 مارس 1924 برابر دوم حمل 1303 خورشیدی (یعنی درست مصادف با روز واقعة دوم حمل 1303 مجلس كه در جلد دوم بتفصیل از آن سخن رفته است) مقالة زیر را كه حاكی از خبر حالت روحی و جسمی شاه در اروپا میاشد درج كرده است:
«در جوار جنگل «بولونی» در خیابان مالاكوف، در یك عمارت مخصوصی شاه ایران كه خلع شده در نهایت عزلت و انزوا زندگی میكند، خبر انقلاب ایران كه یك هفته قبل به او رسید او را بشدت متألم نمود.
یك پیشخدمت بما گفت :« اینك اعلیحضرت»
ما شاهرا یكسال قبل وقتی از پاریس عبور نمود و پیش از آنكه به لندن برود دیده بودم. این دیگر آن جوان متبسم و مهربان كه چشم های تیز در صورت فربه داشت نیست. امروز شاه با پیشانی چین خورده و شانه های خم شده و زهر خند غم آلود به نظر من بقدر بیست سال پیر شده است.
هر روز نزدیك ساعت ده صبح شاه به همراهی پیشخدمت خود و یك پلیس مخفی گردش مفصلی پیاده در «بوادو بولونی» یا روی «بولوار» ها میكند و یا اینكه با اتومبیل تا «اتوال» میرود و آنجا پیاده شده و در «شانزه لیزه» قدم میزند. این گردش اعصاب او را راحت كرده و غمش را تسكین میدهد.
بعدازظهر شاه تلگرافات و گزارش هائی را كه از تهران میرسد مطالعه نموده بعضی چیزها یادداشت میكند و به مكاتیب متعدد كه از طرفدارانش دریافت میدارد جواب میدهد؛ دید و بازدید نمیكند و در منزل خود تنها صرف نهار مینماید.
یكی از اطرافیان شاه به ما گفت:
اوضاع ایران خیلی مغشوش است و نمیتوان گفت از این مخمصه چه بیرون خواهد آمد. ولیكن اتباع با وفای جانشین داریوش هنوز نومید نشده اند ...یك حركت ضد جمهوریت موجود است.
آیا شاه خیال دارد بطوریكه میگویند به ایران بر گردد؟
نخیر، عجالتاً شاه میخواهد ملت خود را در انتخاب سرنوشت خویش حتی در حین ضلالت آزاد بگذارد. حضور شاه در ایران ممكن است تولید انقلاب جدیدی كرده اسباب خونریزی بشود و شاه نمیخواهد این اتفاق بیفتد.
شاه ایران به حال ملت خود كه دچار جنگ داخلی هستند گریه میكند. مملكت فرانسه كه مأمن پادشاه مخلوع است او را پذیرفته و تسلی میدهد و شاید یك روزی بتواند یادگار شادیها و تجملات قصر تهران را از خاطر او محو نماید.
ولیكن یك خیالی نیز هست كه در این اسام گرانی نه فقط به تبعه است بلكه گریبان گیر سلاطین نیز شده و آن عبارت از مسئله بودجه یومیه است. اطرافیان شاه از تأثیرات انقلاب حالیه در مورد حقوق سلطنتی نگرانند و این ملاحظه بیش از پیش بر تشویش و اضطراب شاه مخلوع افزوده است.»