چکیده

آثار زیان‏بار ربا، نه تنها در عرصه اجتماع، بلكه در تك تك افرادی كه به گونه‏ای با آن در ارتباط هستند، پی‏آمدهای منفی بر جای می‏گذارد. بی‏گمان درآمدی كه از راه خبیث‏ترین كسب‏ها به دست آید پی‏آمدهای زشت فردی و اجتماعی در پی خواهد داشت.

بی‏ شك، این همه ناامنی و فشارهای روحی اجتماعی، برخاسته از همین لقمه‏ های حرامی است كه از راه‏های گوناگون جمع شده‏است. این مسایل، وظیفه‏ای سنگین بر دوش فرهیختگان جامعه می‏نهد تا از هر وسیله ممكن برای بیداری افراد جامعه بهره بگیرند و گامی در راه مبارزه با رباخواری بردارند.

فهرست

پیش‏گفتار. 10

بخش اول: مسائل اساسی و پیش نیازها 13

ربا در لغت و اصطلاح شرع و اقتصاد. 13

تاریخ جایز شمردن رباخواری... 14

الف) رباخواری در ملّت‏های باستان.. 14

ب) رباخواری در اروپای قرون وسطا و رنسانس.... 17

1 ـ یهودیّت... 17

2 ـ رویكرد كلیسا در اروپای قرون وسطا 18

3 ـ اقتصاد پس از رنسانس تا عصر جدید. 20

تاریخ تحریم رباخواری... 22

الف) ملّت‏های باستان.. 22

1. یونان.. 22

2. روم.. 22

3. عربستان.. 23

ب) ادیان آسمانی.. 23

1. آیین یهودیّت... 24

2. آیین مسیحیّت... 25

3. آیین اسلام.. 26

پی‏آمدهای زیان‏بار ربا 28

الف) آثار فردی... 28

1. كینه‏جویی.. 33

2. ترس و دلهره همیشگی.. 33

3. بخل ورزیدن.. 34

ب) آثار زیان‏بار اجتماعی.. 36

1. ایجاد فاصله طبقاتی.. 36

2. رواج بی‏كاری... 37

3. تورّم.. 39

4. نابودی جامعه از جهت فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی.. 39

5. استعمار كشورهای وام گیرنده از سوی كشورهای وام دهنده. 43

مصادیق ربا 47

1. ربا در جامعه بین‏المللی.. 47

2. ربا در بانك‏ها و دولت‏ها 48

3. ربا در داد و ستدهای مردمی.. 51

بخش دوم: تحریم ربا در اسلام.. 52

آثار تدریجی بودن تحریم ربا 52

1 ـ ناپسند شمردن رباخواری... 53

2 ـ آوردن حكایت عبرت‏آموز رباخواری یهود. 54

3 ـ تحریم ربای فاحش.... 54

4 ـ تحریم قاطع و فراگیر ربا 54

پی‏آمدهای نظریه تدریج.. 55

پی‏آمد نظریّه تدریج از نظر كاربردی1.. 56

تحریم ربا در قرآن.. 57

چند نكته تفسیری در آیات ربا 59

ربا در روایات... 66

اجماع بر تحریم ربا 70

تحریم ربا از دیدگاه عقل.. 70

گونه‏های ربا 72

الف ـ ربای معاملی.. 72

شرایط ربای معاملی.. 74

معیار كیل و وزن‏دار بودن چیست؟. 74

ب ـ ربای قرض.... 77

موضوع ربای قرض.... 77

ج ـ ربای مصرفی.. 78

د ـ ربای تولیدی... 78

ه ـ ربای جلی و ربای خفی.. 78

و ـ ربای جاهلی و غیر جاهلی.. 79

دیدگاه فقیهان اهل سنت در زمینه تحریم اقسام ربا 80

دیدگاه فقیهان شیعه درباره تحریم اقسام ربا 82

بخش سوم: تاریخ و انواع پول.. 84

داد و ستدهای ربوی پولی.. 84

تعریف پول.. 84

تاریخ و انواع پول.. 85

1 ـ پول كالایی.. 85

2 ـ پول فلزی... 86

3 ـ پول كاغذی... 87

انواع پول كاغذی... 88

4 ـ پول تحریری... 90

5 ـ شبه پول.. 90

پول‏پایه در صدر اسلام.. 90

قیمی یا مثلی بودن پول.. 93

بخش چهارم: حیله‏های شرعی گریز از ربا 97

مخالفان حیله‏های شرعی فرار از ربا 97

موافقان حیله‏های شرعی فرار از ربا 102

داد و ستدهای جای‏گزین ربا 104

1 ـ مضاربه. 104

2 ـ شراكت... 106

3 ـ فروش قسطی.. 107

4 ـ داد و ستدهای سَلَف (پیش فروش)1.. 108

5 ـ مزارعه1.. 109

6 ـ مساقات... 110

7 ـ جعاله1.. 110

شبهه‏ها درباره حرمت ربا 111

1. اختصاص حرمت ربا به ربای جاهلی.. 112

2 ـ اختصاص تحریم ربا به ربای مصرفی.. 116

3 ـ حلال بودن ربا تا میزان جبران تورّم.. 122

4 ـ فرق میان بهره و ربا 126

5 ـ استثناهای ربا 127

بخش پنجم: كیفر رباخوار. 129

كیفر دنیایی رباخوار. 129

كیفر عمومی رباخوار در دنیا 131

كیفر رباخوار در آخرت... 132

الف ـ كیفر در برزخ.. 132

ب ـ مجازات در قیامت... 132

مجازات ربا و حیله‏های ربوی در قانون مجازات‏های اسلامی.. 134

بخش ششم: بانك و تسهیلات بانكی.. 135

بانك... 135

تعریف بانك... 135

تاریخ بانك‏داری... 136

بانك‏داری در ایران.. 137

برخورد اندیشمندان دینی با مسأله بانك‏داری... 138

اقسام بهره‏های بانكی (ربوی و غیر ربوی). 140

چگونگی مشاركت مردم در بانك‏ها(ی جمهوری اسلامی ایران). 143

1 ـ حساب جاری (قرض‏الحسنه)1.. 144

2 ـ حساب پس‏انداز (قرض‏الحسنه). 144

3 ـ سپرده‏های سرمایه‏گذاری مدّت‏دار. 145

انواع تسهیلات اعطایی بانك‏ها به مردم1.. 146

الف) قراردادهای مشاركتی.. 146

ب) قراردادها با بازدهی ثابت... 147

ج) قراردادهای با بازدهی متغیّر. 149

د) قرض‏الحسنه. 150

عملكرد بانك‏ها در جمهوری اسلامی ایران1.. 151

راه‏كارهای مناسب برای بانك‏داری بدون ربا 154

بخش هفتم: همراه با برنامه‏سازان.. 157

نقش رسانه در توجه دادن مسئولان و مردم به اهمیّت پدیده ربا 157

نقد و بررسی عملكرد رسانه در زمینه پدیده رباخواری... 158

پیشنهادهای برنامه‏ای در سطح كلان.. 159

پیشنهادهای برنامه‏ای... 160

پرسش‏های مردمی.. 161

پرسش‏های كارشناسی.. 162

سخن پایانی.. 164

كتاب‏نامه. 165